عوامل زیان آور محیط کار ممکن است سلامت کارمندان و بهداشت آنها را به خطر بیندازد. در هر محیطی یک‌سری عوامل زیان آور وجود دارد. اگر نسبت به آنها بی توجه باشید و آنها را نشناسید می‌تواند منجر به خسارات جانی و مالی شود. این عوامل به شش دسته فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، روانی، بیولوژیکی و ارگونومی تقسیم می‌شود. در ادامه این مطلب وبلاگ مرکز تخصصی طب کار آروان به توصیف هر کدام از این دسته‌بندی‌ها می‌پردازیم.
عوامل زیان آور محیط کار چیست؟
به هر نوع عامل فیزیکی یا روانی که موجب آسیب و ایجاد خطر برای کارکنان و سلامت آنها می‌شود، عوامل زیان آور محیط کار می‌گویند. اگر عوامل زیان آور از حد استاندارد تجاوز کند سلامت کارکنان را تهدید نموده و بیماری‌های شغلی ایجاد می‌شود. عواملی مانند مواد شیمیایی مضر، سر و صدا، تجهیزات نامناسب و غیره از این عوامل هستند.
انواع عوامل زیان آور محیط کار
همانطور که در ابتدای این مقاله اشاره کردیم انواع عوامل زیان آور محیط کار به شش دسته تقسیم می‌شود.
عوامل زیان آور فیزیکی
فعالیت و کار در یک محیط کاری قطعاً منجر به خطرات زیان‌آور می‌شود. عواملی در محیط کار وجود دارند که در صورت شرایط نامناسب فیزیکی مانند تجهیزات نامناسب و عدم آگاهی در خصوص خطرات فیزیکی می‌توانند آسیب‌های جدی و حادی در سلامت و ایمنی کارکنان ایجاد کند.
دسته فیزیکی عوامل زیان آور محیط کار خود به چندین بخش تقسیم می‌شود. از جمله:
- تاثیرات صوتی: صداهای بلند و مزاحم می‌تواند بر سلامتی انسان به خصوص بر شنوایی او تاثیر منفی بگذار. این تاثیرات با ایجاد عوارضی چون استرس، اختلال در خواب، افزایش فشار خون و مشکلات سیستم عصبی خود را نشان می‌دهد.
- تاثیرات دما: با ایجاد تغییر دما بر اثر عواملی چون نور خورشید و امواج رادیویی ممکن است عوارضی چون سوختگی، جوش‌های پوستی و اختلال در عملکرد بدن انسان به وجود آید.
- تاثیرات نوری: از جمله تاثیراتی که نور مصنوعی و نورهای شدید بر سلامت انسان‌ها دارند این است که به چشم آنها آسیب می‌زند و موجب بروز سردرد می‌شود.
- تاثیرات پرتوی: بیماری‌هایی همچون سرطان و از دست رفتن سلول‌های سالم می‌تواند بر اثر اشعه‌های مضر ماورابنفش و اشعه ایکس در بدن به وجود آید.
- تاثیرات ارتعاشی: بر اثر عواملی چون حرکت کشتی و ماشین، همچنین کار با دستگاه‌های الکتریکی می‌تواند بر بدن به خصوص دست‌ها ارتعاش وارد کند و بیماری‌هایی چون آسیب به مفاصل و استئوآرتریت به وجود آورد.
عوامل زیان آور شیمیایی
عوامل زیان آور شیمیایی از دیگر عوامل زیان آور محیط کار است که به حالت گاز، مایع و جامد ممکن است در محیط کار موجود باشد. این عوامل به صورت مستقیم یا غیرمستقیم می‌تواند به سلامت کارکنان آسیب برساند.
- گازها: گازهای شیمیایی مانند آمونیاک، دی اکسید کربن و سولفید هیدروژن که در محیط کار وجود دارد. هنگام تماس مستقیم با کارکنان می‌تواند مشکلاتی چون تحریک چشم، کاهش توانایی تنفس، سردرد و بی‌خوابی ایجاد کند.
- مایعات: مایعات شیمیایی موجود در محیط کار از جمله اسیدها، مواد شیمیایی سمی، حلال‌ها از دیگر نمونه‌های عوامل زیان آور محیط کار هستند. در تماس با این مایعات مشکلاتی چون سوختگی پوست، تهوع، خارش و حساسیت پوستی به وجود می‌آید.
- جامدات: مواد جامد شیمیایی مانند رنگ‌ها، مواد قابل اشتعال و مواد شیمیایی سمی که در محیط کار وجود دارد می‌تواند مشکلاتی چون سوختگی پوست، مشکلات تنفسی، تحریک چشم و آسیب به سیستم عصبی را به وجود آورد.
عوامل زیان آور محیط کار از نوع مکانیکی
نوع مکانیکی عوامل زیان آور محیط کار منجر به آسیب فیزیکی و صدمه به کارکنان می‌شود.
- ضربه: ضربه‌های شدید و برخورد با اشیای محکم در محیط کار می‌تواند شکستگی استخوان کبودی و دیگر صدمات را به وجود آورد.
- فشار: اگر مدت طولانی به کارکنان فشار وارد شود و در معرض نیروهای شدید باشند مشکلاتی مانند آسیب به عضلات و بافت‌های بدن برایشان به وجود می‌آید.
- کشش: فشارهایی که بر اثر کشش در کارکنان به وجود می‌آید می‌تواند با پارگی عضلات و عوارض جانبی آن همراه باشد.
- لرزش شدید: لرزش شدید که می‌تواند بر اثر سرنشینی ماشین‌آلات سنگین در بدن به وجود آید موجب آسیب به عضلات، استخوان‌ها و اعصاب می‌شود.
- برش و زخم: اگر با عوامل زیان آور تیز برخورد کنید ممکن است باعث بریدگی زخم و صدمات جدی شود.
- سقوط از ارتفاع: در محیط کار می‌تواند مشکلات چون شکستگی استخوان‌ها ،خونریزی داخلی و صدمات دیگر را به همراه داشته باشد.
عوامل زیان آور محیط کار از نوع روانی
نوع روانی عوامل زیان آور در محیط کار دارای بعدهای مختلفی هستند. از جمله:
- استرس شغلی: فشارهای روزمره، حجم کار زیاد و ارتباط نامناسب در محیط کار از جمله عوامل وجود استرس شغلی محسوب می‌شود.
- بی‌انگیزگی: اگر کارکنان از شغل خود راضی نباشند، نارضایتی شغلی، عدم ارتباط با کار، خستگی ذهنی و جسمی و بی‌انگیزگی به وجود می‌آورد. در نتیجه کارها نادرست و بی‌کیفیت انجام می‌شود و موجب نارضایتی کارفرما می‌شود.
- اضطراب و افسردگی: عواملی چون فشارهای روزمره، ترس از دست دادن شغل و عدم توانایی در تعادل کار و زندگی می‌تواند موجب اضطراب و افسردگی کارکنان شود.
- عدم امکان مشاوره: در صورتی که کارکنان در محیط کار به روانشناس و پشتیبان روانشناختی دسترسی نداشته باشند بر روحیه و عملکرد آنها تاثیر می‌گذارد.
عوامل زیان آور محیط کار از نوع بیولوژیکی
عوامل زیان آور از نوع بیولوژیکی دیگر مواردی هستند که می‌توانند سلامتی کارکنان را به خطر بیندازند. از جمله این خطرها عبارتند از:
- میکروب‌ها و عفونت: وجود میکروب‌ها و باکتری‌ها در محیط کار می‌تواند از جمله عوامل زیان آور باشد که بیماری‌هایی چون ویروس‌های تنفسی، مسمومیت غذایی و عفونت‌های پوستی را به وجود می‌آورد.
- مواد شیمیایی خطرناک: وجود مواد شیمیایی خطرناک مانند مواد سمی، مواد رادیواکتیو و مواد آلرژی‌زا می‌تواند با بروز بیماری‌های خطرناک سلامت کارکنان را تهدید کند.
- آلودگی هوا: ذرات گرد و غبار، مواد شیمیایی، ذرات آلرژی‌زا می‌تواند بیماری‌هایی چون آسم و مشکلات تنفسی را در کارمندان و کارگران به وجود آورد.
- حشرات موذی: حشرات موذی که ناقل بیماری‌ها هستند از طریق نیش می‌توانند این بیماری را به کارکنان انتقال دهند. حیوانات خطرناک مانند مار و عقرب نیز می‌توانند از طریق نیش سم خود را وارد بدن کارکنان کنند.
عوامل زیان آور بیولوژیکی
برخی از کارها که در معرض عوامل بیولوژیکی هستند مانند کارمندان آزمایشگاه‌ها می‌توانند از نوع بیولوژیکی عوامل زیان آور محیط کار به خطر بیفتند.
- عفونت‌ها و باکتری‌ها: تماس با میکروب‌ها، آلودگی‌های بیولوژیکی مانند قارچ، باکتری و ویروس می‌تواند منجر به عفونت و بیماری شود. این بیماری‌ها شامل آنفولانزا، سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی می‌شود.
- سلامت روانی: اضطراب و استرس ناشی از بیماری، ترس از عفونت و نگرانی در مورد سلامتی منجر به کاهش رضایت شغلی، افزایش خستگی و در نتیجه اختلالات روانی می‌شود.
- کاهش عملکرد: با وجود بیماری‌هایی چون تب و خستگی، تمرکز و توانایی کارکنان کاهش می‌یابد و احتمال بروز خطا و اشتباه در انجام وظایف آنها وجود دارد.
- تاثیر بر سلامت جسمانی: عوامل بیولوژیکی بر سلامت جسمانی کارکنان هم تاثیر دارند. مثلاً عفونت‌های پوستی موجب بروز التهاب و آسیب به پوست می‌شود. همچنین عفونت‌های تنفسی می‌تواند مشکلات ریوی به همراه داشته باشد.
عوامل زیان آور محیط کار از نوع ارگونومی
نوع ارگونومی عوامل زیان آور می‌تواند موجب آسیب‌های عضلانی و اسکلتی شود این آسیب‌ها عبارتند از:
- نحوه قرارگیری بدن: نحوه قرارگیری غیر اصولی بدن مانند خم شدن طولانی و فشار به کمر موجب کشیدگی و فشار بر عضلات و استخوان‌ها می‌شود.
- حرکات تکراری: اگر کارکنان در محل کار حرکات تکراری انجام دهند، مثلاً نیاز به تکرار حرکت توسط دست‌ها یا خم شدن‌های مکرر باشد، می‌تواند به قسمت‌های مختلف بدن آسیب برساند.
- ابزار نامناسب: ابزار کاری نامناسب بدون رعایت اصول می‌تواند منجر به آسیب مفاصل شود. مثلاً استفاده از ابزارهای سنگین و ابزارهایی که به نیروی زیاد نیاز دارند موجب آسیب به ستون فقرات می‌شود.
تشخیص عوامل زیان آور در محیط کار
برای تشخیص و شناسایی عوامل زیان آور محیط کار از روش‌ها و رویکردهای مختلفی می‌توان استفاده کرد. از جمله این روش‌ها عبارتند از:
- مشاهده مستقیم
- مصاحبه با کارکنان دیگر
- ارزیابی استاندارد و پرسشنامه
- اندازه‌گیری‌های فیزیولوژیک
- مطالعات اپیدمیولوژیک
نتیجه‌گیری
عوامل زیان آور محیط کار به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود. از جمله این بخش‌ها می‌توان به عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، مکانیکی، روانی و ارگونومی اشاره کرد. برای جلوگیری از هرگونه آسیب به سلامت کارکنان باید بهداشت شغلی به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. انجام آزمایشات طب کار روشی مناسب برای جلوگیری از این مشکلات است. کارمندان و کارگران نیز باید از وسایل حفاظت فردی برای جلوگیری از ایجاد در استفاده کنند.
