جذب در روده بزرگ - تشكیل مدفوع- تقریبا ۱۵۰۰ میلی لیتر کیموس به طور طبیعی روزانه از طریق دریچه ایلئوسکال وارد روده بزرگ می شود. قسمت اعظم آب و الکترولیتهای این کیموس در کولون جذب می شود و فقط معمولا کمتر از ۱۰۰ میلی لیتر مایع باقی می ماند که باید از راه مدفوع دفع گردد. همچنین، عملا کلیه یونها نیز جذب می شوند و فقط ۱ تا۵ میلی اکی والان از هر کدام از یونهای سدیم و کلر باقی می مانند که از راه مدفوع دفع می شوند.
قسمت اعظم جذب در روده بزرگ در نیمه ابتدایی کولون به انجام می رسد و به همین دلیل این قسمت را کولون جذب کننده می نامند در حالی که عمل اصلی کولون انتهایی انبار کردن مدفوع تا زمان مناسب برای دفع مدفوع است و بنابراین کولون انبار کننده نامیده می شود.
جذب و ترشح الكترولیتها و آب مخاط روده بزرگ مانند مخاط روده باریک دارای توانایی زیادی برای جذب فعال سدیم است و گرادیان پتانسیل الکتریکی ناشی از جذب سدیم موجب جذب کلر نیز می گردد. محلهای اتصال محکم بین سلولهای اپیتلیال اپیتلیوم روده بزرگ بسیار فشرده تر از اتصالات محکم روده باریک هستند. این امر از دفیوژن قابل ملاحظه این یونها در جهت معکوس از طریق این اتصالات محکم جلوگیری میکند و به این ترتیب به مخاط روده بزرگ امکان میدهد تا یونهای سدیم را در مقایسه با آن چه در روده باریک می تواند انجام شود به طور بسیار کاملتر یعنی در برابر یک گرادیان غلظتی بسیار زیادتر جذب کند. این موضوع بویژه هنگامی که مقادیر زیادتر آلدوسترون در دسترس است صدق میکند زیرا آلدوسترون به مقدار زیادی توانایی انتقال سدیم را تشدید می کند.
علاوه بر آن، مخاط روده بزرگ نظير مخاط قسمت انتهایی روده باریک به طور فعال یونهای بیکربنات را ترشح میکند در حالی که همزمان با آن مقدار معادلی از یونهای کلر را در یک روند انتقال مبادله ای جذب می کند . این بیکربنات به خنثی کردن فرآورده های نهایی اسیدی حاصل از عمل باکتریها در روده بزرگ کمک می کند.
جذب یونهای سدیم و کلر یک گرادیان اسمزی بین دو سوی مخاط روده بزرگ تولید می کند که به نوبه خود موجب جذب آب می گردد.
حداکثر ظرفیت جذبی روده بزرگ روده بزرگ می تواند حداکثری حدود ۵ تا ۸ لیتر مایع و الكتروليتها را در هر روز جذب کند. هنگامی که مقدار کل مواد ورودی به داخل روده بزرگ از طریق دریچه ایلئوسکال یا از راه ترشح روده بزرگ از این مقدار تجاوز کند مقدار مازاد در مدفوع به صورت اسهال ظاهر می شود. سم و با یا بعضی از عفونتهای باکتریال دیگر غالبا موجب می شوند که غارها در بخش انتهایی ایلئون و در روده بزرگ تا ۱۰ لیتر یا بیشتر مایع در هر روز ترشح کنند که منجر به اسهال شدید وگاهی کشنده میگردد.
عمل باکتریها در کولون باکتریهای متعددی و بویژه باسیلهای کولونی حتی به طور طبیعی در کولون جذب کننده وجود دارند. این باکتریها قادر به هضم مقادیر کمی سلولز بوده و از این راه چند کالری تغذیه اضافی برای بدن در هر روز تأمین می کنند. این منبع انرژی در حیوانات علف خوار بسیار قابل ملاحظه است اگرچه اهمیت آن در انسان قابل چشم پوشی است.
سایر موادی که در نتیجه فعالیت باکتریها تشکیل می شوند عبارتند از: ویتامین K ، ویتامین B۱۲ ، تیامین، ریبوفلاوین و انواع گازها بویژه کربن دی اکسید، گاز هیدروژن و متان که در تشکیل گازهای کولون شرکت می کنند. ویتامین K که توسط باکتریها تشکیل می شود اهمیت ویژه ای دارد زیرا مقدار این ویتامین در غذاهای مصرف شده روزانه به طور طبیعی برای حفظ انعقاد مناسب خون کافی نیست.
ترکیب مدفوع مدفوع در حال عادی از حدود سه چهارم آب و یک چهارم مواد جامد خود شامل حدود ۳۰ درصد باکتریهای مرده، ۱۰ تا ۲۰ درصد چربی، ۱۰ تا ۲۰ درصد مواد معدنی، ۲ تا ۳ درصد پروتئین و ۳۰ درصد مواد غیرقابل جذب غذا و اجزای شیره های گوارشی از قبیل پیگمانهای صفراوی و سلولهای اپیتلیال ریخته شده، تشکیل شده است. رنگ قهوه ای مدفوع بوسيله استرکوبیلین stercobilin و اوروبیلین urobilin یعنی مشتقات بيلروبين ایجاد می شود. بوی مدفوع به طور عمده بوسیله فرآورده های عمل باکتریها ایجاد می شود. این فرآورده ها بسته به انواع باکتریهای موجود در کولون و همچنین بسته به نوع غذای مصرف شده، از شخصی تا شخص دیگر تغییر می کنند. فرآورده های بودار عبارتند از: اندول indole ، اسکاتول، مرکاپتانها و هیدروژن سولفید.
مرکز کوارش کودکان تهران
دکتر عزیزالله یوسفی
فوق تخصص گوارش کودکان و نوجوانان
