عدم تحمل لاکتوز نوعی حساسیت غذایی است. کودکان و خردسالان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز فاقد آنزیم لاکتاز هستند که به تجزیه لاکتوز یعنی قند موجود در شیر کمک می‌کند. عدم تحمل لاکتوز در نوزادان نادر است. عدم تحمل لاکتوز در کودکان با سن بیشتر از دو سال شایع‌تر است، زیرا میزان لاکتاز پس از این سن کاهش می‌یابد. پس از تشخیص ابتلا به عدم تحمل لاکتوز، باید تغییرات لازم در رژیم غذایی فرزندتان ایجاد شود.
لاکتوز چیست؟
لاکتوز قند موجود در شیر و محصولات شیر است. روده کوچک، عضوی که بیشترین میزان هضم غذا و جذب مواد غذایی در آن انجام می‌شود، آنزیمی به نام لاکتاز را تولید می‌کند. لاکتاز باعث تجزیه لاکتوز به دو شکل ساده‌تر قند می‌شود: گلوکز و گالاکتوز. سپس بدن این قندهای ساده‌تر را در جریان خون جذب می‌کند.
عدم تحمل لاکتوز چیست؟
عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند قندی به نام لاکتوز را تجزیه کند. لاکتوز در شیر مادر، شیر لبنی و سایر محصولات لبنی وجود دارد. این قند حدود ۷ درصد از شیر مادر و شیر خشک را تشکیل می‌دهد.
آیا عدم تحمل لاکتوز همان آلرژی به شیر است؟
خیر. بسیاری از والدین عدم تحمل لاکتوز را با آلرژی به شیر اشتباه می‌گیرند. با اینکه ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، اما دو وضعیت کاملاً متفاوت هستند. عدم تحمل لاکتوز یک مشکل گوارشی است، در حالی که آلرژی به شیر مربوط به سیستم ایمنی بدن است. بنابراین با اینکه عدم تحمل لاکتوز می‌تواند باعث ناراحتی زیادی شود، اما منجر به واکنش‌های تهدید کننده‌ای مانند آنافیلاکسی نخواهد شد.
آلرژی به شیر بیشتر در سال اول زندگی بروز پیدا می‌کند، در حالی که سیستم گوارشی نوزاد همچنان نابالغ است. عدم تحمل لاکتوز می‌تواند در کودکی تا نوجوانی شروع شود و در بزرگسالی قابل توجه‌تر گردد.
دلایل
کمبود لاکتاز و سوء جذب لاکتوز ممکن است منجر به عدم تحمل لاکتوز شود:
کمبود لاکتاز: در افرادی که دارای کمبود لاکتاز هستند، روده کوچک مقادیر کمی لاکتاز تولید می‌کند و نمی‌تواند لاکتوز زیادی را هضم کند.
سوء جذب لاکتوز: کمبود لاکتاز ممکن است باعث سوء جذب لاکتوز شود. در این شرایط، لاکتوز هضم نشده وارد روده بزرگ می‌شود. روده بزرگ آب را از مدفوع جذب می‌کند و آن را از مایع به حالت جامد تبدیل می‌کند. در روده بزرگ باکتری‌ها لاکتوز هضم نشده را تجزیه کرده و باعث تولید مایع و گاز می‌شوند.
علائم
بین ۳۰ دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف هرگونه محصول لبنی، در صورت مشاهده‌ی علائم زیر باید به این نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز در کودکان واکنش نشان دهید:
دل پیچه
نفخ و باد شکم
اسهال
کاهش وزن بدون دلیل مشخص
سوء تغذیه
کم رشدی
آبریزش چشم
سرفه کردن
استفراغ کردن
انواع کمبود لاکتاز
چهار نوع کمبود لاکتاز ممکن است منجر به عدم تحمل لاکتوز شود:
کمبود لاکتاز اولیه، که لاکتوز غیر مقاوم نیز نامیده می‌شود شایع‌ترین نوع کمبود لاکتوز است. در افراد مبتلا به این وضعیت، تولید لاکتاز در طول زمان کاهش می‌یابد. این کاهش اغلب در حدود دو سالگی شروع می‌شود؛ هرچند ممکن است بعداً نیز رخ دهد. کودکانی که کمبود لاکتاز دارند ممکن است علائم عدم تحمل لاکتوز را تا اواخر نوجوانی یا بزرگسالی تجربه نکنند. محققان دریافته‌اند که برخی افراد ژن‌هایی را از والدین خود به ارث می‌برند که ممکن است باعث کمبود لاکتاز اولیه شود.
کمبود لاکتاز ثانویه در اثر آسیب به روده کوچک حاصل می‌شود. عفونت، بیماری‌ها یا سایر مشکلات می‌توانند به روده کوچک آسیب بزنند. درمان دلیل زمینه‌ای معمولاً باعث بهبود عدم تحمل لاکتوز می‌شود.
کمبود لاکتاز تکاملی ممکن است در نوزادانی که نارس بدنیا آمده‌اند رخ دهد. این وضعیت معمولاً تنها برای مدت کوتاهی پس از تولد وجود دارد.
کمبود لاکتاز مادرزادی یک اختلال بسیار نادر است که در آن روده کوچک از زمان تولد آنزیم لاکتاز بسیار کمی را تولید کرده یا هیچ لاکتازی تولید نمی‌کند. ژن به ارث برده شده از والدین باعث این اختلال می‌شود.
آیا نوزادان می‌توانند دچار عدم تحمل لاکتوز باشند؟
عدم تحمل لاکتوز معمولاً در نوزادان شایع نمی‌باشد و اغلب در کودکان پس از سه سالگی آغاز می‌شود. تمام کودکان با وجود لاکتاز در روده‌های خود به دنیا می‌آیند. با افزایش سن، میزان آنزیم لاکتاز کاهش می‌یابد.
کودکانی که نارس به دنیا آمده باشند، بیشتر مستعد ابتلا به نوعی عدم تحمل لاکتوز به نام کمبود لاکتاز تکاملی هستند. این وضعیت معمولاً تنها برای مدت زمان کوتاهی ماندگار است. هرچند اکثر نوزادان نارس قادر خواهند بود که شیر خشک حاوی لاکتوز و شیر مادر را مصرف کنند.
کمبود لاکتاز مادرازدی یک اختلال بسیار نادر است که در آن کودک نمی‌تواند لاکتوز موجود در شیر مادر یا شیر خشک را تجزیه کند. ژن‌های به ارث برده شده از والدین باعث این اختلال می‌شوند. این نوع عدم تحمل منجر به اسهال شدید می‌شود و در صورت عدم تغذیه نوزاد با شیر خشک بدون لاکتوز، ممکن است دچار کم‌آبی شدید و کاهش وزن شود.
تشخیص
در صورتی که کودک علائم عدم تحمل لاکتوز را داشته باشد، متخصص اطفال می‌تواند آزمایش‌های زیر را برای کمک به تشخیص انجام دهد.
تست تنفس: تست تنفسی هیدروژن یک آزمایش برای عدم تحمل لاکتوز است که میزان هیدروژن موجود در تنفس فرد را اندازه می‌گیرد. از کودک خواسته می‌شود تا در یک محفظه‌ی بالونی تنفس کند تا یک مقدار پایه اندازه گرفته شود. سپس کودک یک مایع طعم‌دار که حاوی لاکتوز است را می‌نوشد. نمونه‌های تنفس در دوره‌های زمانی مشخص گرفته می‌شوند تا میزان تغییرات هیدروژن کنترل شود. اگر کودک در تجزیه لاکتوز مشکل داشته باشد، میزان هیدروژن موجود در نفس افزایش می‌یابد. برای این تست کودک نباید تا هشت ساعت قبل از آن چیزی بخورد.
تست تحمل لاکتوز: این تست میزان جذب لاکتوز در دستگاه گوارش را اندازه می‌گیرد.
تست اسیدیته مدفوع: این تست میزان اسید موجود در مدفوع را اندازه می‌گیرد. اسید لاکتیک و گلوکز تولید شده توسط لاکتوز هضم نشده و سایر اسیدهای چرب در نمونه‌ی مدفوع قابل تشخیص هستند.
درمان
درمان عدم تحمل لاکتوز بستگی به شدت علائم کودک دارد. برخی کودکان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ممکن است بتوانند مقادیر کمی از محصولات لبنی را بدون هیچ علائمی مصرف کنند.
برای کمک به تسکین علائم و در صورتی که کودک غذاهای حاوی لاکتوز را مصرف کند، متخصص اطفال ممکن است توصیه به استفاده از مکمل‌های آنزیم لاکتوز کند.
اگر علائم کودک شدید باشند و لازم به حذف تمام انواع لاکتوز از رژیم غذایی وی باشد، ممکن است متخصص اطفال کودک را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد. از آنجایی که لبنیات منبع کلسیم و ویتامین دی هستند (که تمام کودکان به آن نیاز دارند) یک متخصص تغذیه می‌تواند مواد غذایی دیگری برای تامین آنها و نیز مکمل‌های ویتامینه را پیشنهاد کند.
سوالات متداول
کودک مبتلا به عدم تحمل لاکتوز چگونه باید کلسیم کافی را دریافت کند؟
در صورتی که کودک دچار عدم تحمل لاکتوز باشد، می‌تواند همچنان محصولات لبنی بدون لاکتوز از جمله شیر، پنیر و ماست بدون لاکتوز که همگی منابع خوبی از کلسیم هستند را مصرف کند. علاوه بر این، کودک می‌تواند کلسیم را از سبزیجات برگ‌دار سبز تیره مانند اسفناج، بروکلی و کلم پیچ، آجیل (بادام)، لوبیا (لوبیای سفید)، ماهی (ساردین و سالمون) و آب پرتغال سرشار از کلسیم دریافت کند. اگر احساس می‌کنید که فرزند شما به اندازه کافی کلسیم دریافت نمی‌کند، جهت مصرف مکمل‌های کلسیم با متخصص اطفال مشورت کنید.
آیا عدم تحمل لاکتوز یک مشکل مادام‌العمر است؟
در برخی موارد، عدم تحمل لاکتوز موقتی است، مثلا در صورتی که عدم تحمل لاکتوز پس از یک بیماری ویروسی ایجاد شود یا مرتبط با بیماری‌های دیگر مانند بیماری سلیاک باشد. برای مثال پس از درمان بیماری سلیاک، میزان لاکتاز می‌تواند به حد طبیعی برسد و در نتیجه لاکتوز در رژیم غذایی قابل تحمل باشد. با این حال به احتمال زیاد عدم تحمل لاکتوز طولانی مدت بوده و مستلزم این است که بسیاری از کودکان و بزرگسالان برای جلوگیری از بروز علائم، تغییراتی را در رژیم غذایی خود اعمال کنند.
