در ایالت اوکلاهامای امریکا، به دنبال گزارش یک بیمار دندان پزشکی و ارائه ی یک ویدیو که از دکتر اسکات هارینگتون Dr. W. Scott Harringtonدندان پزشک، در حال جراحی گرفته شده بود، مشخص شد که دکتر هارینگتون، اصول اولیه ی استریل را در مطب خود رعایت نمی کند. این دندان پزشک بیش از سی و شش سال در دو مطب خود به جراحی دهان اشتغال داشته است. انتشار این خبر ناگوار، باعث ایجاد نگرانی مردم، خصوصن هزاران بیماری که در مطب او درمان شده بودند گردید. بررسی های اولیه نشان داد که تنها در شش سال اخیر، هفت هزار بیمار توسط او مورد درمان قرار گرفته اند. اداره بهداشت، با فراخوان عمومی و آماده باش کامل مراکز درمانی، از کلیه بیماران دکتر دعوت کرد که در هر روز و ساعتی، حتی ساعت های غیر اداری و پایان هفته، برای انجام آزمایش های گوناگون هپاتیت و ایدز به درمانگاه های رایگان مربوط به این اداره مراجعه نمایند. بعد از این که بازرسین، شواهد و دلایل متعدد خطای دکتر را در مطب های او یافتند، دکتر داوطلبانه کارش را متوقف کرده است.
در نوشتار حاضر، ضمن نگاه کلی به این خبر ناخوشایند، ترجمه ی آزاد دو مطلب مربوط به حقوق بیماران، که مرتبط با این خبر منتشر شده است، مورد بحث قرار می گیرد. هدف از ارائه ی این مطلب بیشتر طرح این پرسش ها است که:
در چه صورتی بیمار می تواند مدعی بددرمانی دکتر شود؟،
موضوع خطای درمانی یک دندان پزشک، چگونه قابل اثبات است؟،
در چه مواردی برای صدمه وارده، می توان درخواست غرامت کرد؟
پاسخ مطرح شده در این مقاله، نه کامل و جامع است و نه می توان به انطباق آن با قوانین، مقررات و عرف جامعه ایران اطمینان داشت. هدف اصلی این مطلب «طرح مساله» و ایجاد پرسش، برای زنده نگه داشتنِ موضوعی است که به طور معمول و رایج، برخی مراجعین دندان پزشکی با آن مواجه می شوند. در این صورت می توان به گشوده شدن برخی گره های مدیریت درمان دندان پزشکی و یافتن راه های معقول در مواجهه با خطاهای درمان امیدوار شد.
در کشورما، به محض طرح چنین سوالات و نظراتی، صدای خیلی از اهالی طب در می آید که وای! به پزشکان توهین شد! تقدس این حرفه به خطر افتاد! ... اما اگر به روند نادرست افزایش تعداد دندان پزشکان و کاهش شدید درآمد آنان ، که با وجود اعتراض اکثریت قریب به اتفاق عقلای این حرفه، همچنان با بی توجهی برخی مدیرانِ اندک، به سرعت به پیش می رود، توجه شود؛ پیش بینی انواع فسادهای حرفه ای و مالی در دندان پزشکی، موضوعی کاملن محتمل و پذیرفتنی است. اگر قرار باشد امور بر پاشنه ی انصاف و انسانیت بگردد، حق این است که حقوق عموم مردم جامعه، نسبت به اندک افرادی که در قبال حقوق بدیهی مردم بی توجه هستند، جدی تر گرفته شود. جامعه دندان پزشکی که مدعی روش های علمی، نظام مند و بروز در درمان های دندان پزشکی و حل مشکلات دهانی است و در اغلب امور حرفه، با اقتباس از روش های معمول در کشورهای پیشرفته قدم برمی دارد، باید برای تامین حقوق اولیه بیماران نیز روش های غرب را به دقت مورد بررسی قرار دهد. آن چه در این نوشتار می آید، نمونه ای از روش برخورد با یک دندان پزشک خطاکار در امریکااست که خوب است مورد توجه قرار گیرد.
در ایالات متحده آمریکا در مواجهه با قصورهای درمانی، نه تنها موضوع مورد بررسی جدی قرار می گیرد، بلکه درمانگر، با نام و عکس و مشخصات به جامعه معرفی می شود. این که تا چه حد این موضوع اخلاقی و یا منطبق بر عرف اجتماعی ایران است، به عوامل مختلفی بستگی دارد که می تواند مورد بحث جدی کارشناسی قرار گیرد.
نگارنده در مقاله ای دیگر این موضوع را مورد بحث قرار می دهد که اساسن تکلیف انجمن های دندان پزشکی، به خصوص انجمن مادر چیست؟ آیا باید تکالیف دانشگاه ها را بر عهده گیرد و به آموزش دندان پزشکان بپردازد؟ آیا باید وارد حوزه های تجاری و بازرگانی شود و تلاش خود را در پول سازی از طریق «برگزاری نمایشگاه»، «تایید بی اساس محصولات» و «ارائه تبلیغات در سایت و مجله» مصروف کند و یا تکلیف واقعی انجمن های صنفی، پرداختن به معضلاتی از این دست و موشکافی آن هااست؟
از سوی دیگر، از کارشناسان حقوقی و قانونی انتظار می رود با طرح و نقد علمی و منطقی این گونه وقایع، با تابوی «حرمت پزشکان» که بیشتر نوعی تعارف و تشریفات سنتی است و در دنیای امروز و جامعه کنونی ما نمی تواند پذیرفتنی باشد، برخوردهایی عاقلانه تر و شایسته تر را ترویج کنند. صاحب نظران حوزه دندان پزشکی، می توانند با طرح دیدگاه ها و نظرات کارشناسانه ی خود، این موضوع را از نظر قوانین رایج ایران مورد تدقیق قرار دهند، تا همکاران و مردم، بیشتر با حقوق و تکالیف خود آشنا شوند.
طرح موضوع
یک جراح دهان در اوکلاهامای امریکا، که بیش از 36 سال در دو مطب خود به درمان دندان پزشکی مشغول بوده، به ارتکاب جرمِ «عدم رعایت اصول کنترل عفونت» متهم شده و طبق گزارشات، در بازرسی از مطب های او، موارد متعددی از تخلف های آشکار و بسیار بدیهی از اصول استریلیزاسیون و حفظ حقوق اولیه بیماران کشف شده است:
• کاربرد وسایل زنگ زده
• استفاده مجدد از سوزن تزریق
• تجهیزات استریلیزاسیون کنترل نشده
• انجام تزریق توسط کارکنان بدون صلاحیت
• استفاده از داروهایی که تا دو دهه از تاریخ مصرف آن ها گذشته
• ...
به دنبال هراسی که از انتقال ایدز توسط این دندان پزشک اوکلاهامایی به وجود آمده، این سوال به طور جدی مطرح است که « آیا بیماران می توانند درخواست غرامت کنند؟»
گفته شده است که در مطب او سرسوزن ها و ویال هایی یافت شده که زنگ زده بوده اند، داروهایی دیده شده که بیش از 20 سال از تاریخ مصرف آن ها گذشته بوده و هم چنین ایشان برخی لوازم را تنها با مواد سفید کننده استریل و استفاده می کرده است.
بر اساس بررسی دقیق مدارک مطب ها توسط کارشناسان خبره، مشخص شده که تعدادی از بیماران مراجعه کننده به او انواعی از هپاتیت و هم چنین ایدز داشته اند که باید تحت مراقبت های خاص مورد درمان قرار می گرفته اند. در نتیجه، در اثر اهمال این دندان پزشک، این خطر جدی وجود دارد که سایر بیماران او، در معرض هپاتیت و ایدز قرار گرفته باشند. حال، بسیاری می خواهند بدانند که آیا اگر بیماران بر اثر سهل انگاری او دچار ایدز یا سایر بیماری ها شده اند، آیا می توانند درخواست غرامت کنند؟
مرکز بهداشت ایالت اوکلاهاما، امکان معاینه رایگان را برای هفت هزار بیماری که طی شش سال اخیر توسط دکتر دبلیو اسکات هارینگتون معاینه یا درمان شده اند فراهم کرده است. بعد از اعلام رسمی دولت درباره خطر سلامت عمومی ناشی ازعدم رعایت بهداشت در دو مطب دکتر هارینگتون در توسلا و اواسو، صدها نفر از مردم در روزهای آخر هفته، بعد از وقت اداری، مورد آزمایش قرار گرفتند. بیماران قبلی این دکتر برای هپاتیت بی، هپاتیت سی و ایدز بررسی می شوند. تا زمان ارائه این مطلب، طبق بیانیه رسمی دپارتمان بهداشت محلی، تعداد 68 مورد از افرادی که مورد آزمایش قرار گرفته اند دچار هپاتیت و یا ایدز بوده اند. البته در بیانیه گفته شده که در حال بررسی هستند که کدام مورد از این مبتلایان، از طریق مطب این دندان پزشک مبتلا شده اند.
در رسانه های مختلف امریکا، مصاحبه های متعددی با بیماران، کارشناسان و مدیران مختلف گزارش شده که در همه آن ها نارضایتی و بعضن عصبانیت عمومی دیده می شود. کارشناسان در پاسخ به بیمارانی که در مورد چگونگی اطمینان از استریل بودن لوازم دندان پزشک خود می پرسند، می گویند این حق شماست که در مراجعه به یک دندان پزشک یا مرکز درمانی، از دکتر خود بخواهید مراحل مختلف کنترل عفونت، شامل چگونگی تمیزکردن، شستشو و استریل کردنِ لوازم مورد استفاده را به شما نشان داده و در مورد روش کار توضیح دهد. یک کارشناس، در مصاحبه توصیه می کند که در موقع درمان دندان پزشکی، خوب دقت کنید که آیا دندان پزشک، بین دو بیمار دستکش خود را تعویض می کند؟ هم چنین در لوازم مطب دقت کنید که آیا هیچ یک از لوازم دندان پزشکی، زنگ زدگی دارند؟
هیات برد ایالتی، 17 شکایت در مورد این دکتر مطرح کرده و گفته است که این شخص با درمان های غیرمطمئن و غیربهداشتی خود، تهدیدی جدی برای سلامت جامعه محسوب می شود.
درمان نادرست پزشکی؟
به طور منطقی، بی توجهی ارائه دهندگان خدمات پزشکی و درمان نادرست (مال پرکتیس)، موجب مسوولیت قانونی درمانگران می شود. درمان نادرست، می تواند شامل کارهایی چون تشخیص نادرست، کوتاهی در تشخیص، خطای جراحی و برخی دیگر از خطاهای درمانی باشد. به هرحال درمان نادرست پزشکی هم چنین می تواند شامل کوتاهی و عدم مراقبت لازم در زمینه تمیز کردن و نگه داری ساختمان مطب و اتاق درمان و هم چنین مبلمان و امکانات باشد.
در جراحی دهان، تمیزکردن، هم شامل پاکیزگیِ معقول محیط کار درمان است و هم ابزارهای کار. در معاینه و درمان دندان پزشکی، منطقی است که بیماران توقع داشته باشند ابزاری که در دهان ایشان قرارمی گیرد، به طور مطلوب تمیز و عاری از میکروب باشد، زیرا این وسیله قبلن در دهان بیماران دیگری قرار داشته است. نتیجه این که اگر دندان پزشک به میزان مورد قبول ابزارها و تجهیزات را تمیز و استریل نکند و صدمه ای به بیمار وارد شود، دندان پزشک می تواند در قبال صدمات، مسوول باشد.
استاندارد مراقبت
به طور معمول، حد استانداردی که در حقوق امریکا برای «مسامحه ی حرفه ای» در نظر گرفته می شود، این است که درمانگر، از «حداقل های مورد قبول» و «استانداردهای مراقبت پزشکی»، پایین تر رفتار کرده باشد. برای تصدیق یک استاندارد و قابل تایید بودنِ یک روش، که مورد قبول سیستم قضایی باشد، خواهان یا شاکی، باید گواهی و اظهارنظرِ یک کارشناسِ صاحب صلاحیت در همان حوزه درمانی را ارائه کند، که نشان دهد از نظر حرفه ای های صاحب صلاحیت و شایسته در آن حوزه، حداقل های یک «استاندارد» یا یک «سطحِ مراقبت» چیست.
در چه صورت می توان برای بددرمانی شکایت کرد؟
بر خلاف باور عمومی، نمی توان برای هر نوع درمان پزشکی، ولو آسیب آن بیش از نتایج مثبت درمانی باشد، شکایت و طرح دعوا نمود. قوانین «قصور پزشکی»، در واقع قوانین «سهل انگاری در درمان» است. بدین معنی که ادعای بیمار تنها زمانی قابل تعقیب قانونی است که اقدام درمانگر یا تسهیلات، با تسامح همراه بوده و منجر به آسیب یا مرگ شود.
جدای از موضوع لوازم پزشکی معیوب، شکایات قصور پزشکی بر علیه پزشکان و امکانات پزشکی باید معمولاً بر اساس یکی از موارد زیر باشد.
1. آزردن بیمار با ایجاد آسیب غیرطبیعی
باید اذعان کرد که وقوع برخی صدمات، واقعن خیلی دور از انتظار است و تنها در صورت اهمال و کوتاهی امکان وقوع دارند. قانون، اجازه می دهد که در قصورهای پزشکی دور از انتظار و کاملن آشکار، که به قول معروف شامل «آنچه عیان است چه حاجت به بیان است» باشد، بیمار شکایت کند. قاعده ی حقوقیِ «رِس ایپسا» (Res ipsa loquitur, or res ipsa) به زبان لاتین و به معنیِ "هر چیز خود سخن می گوید" است، که در قانون قضایی غرب پذیرفته شده است. چنین شکایتی معمولن شامل آسیب های نامعقول مانند جاماندن اشیاء در داخل بدن بیمار یا انجام جراحی های توام با سمبل کاری و سرهم بندی می باشد.
2. نبود رضایت نامه آگاهانه
یک دکتر بایستی پیش از ارائه درمان به بیمار، یک رضایت نامه از او اخذ کند که در آن سه نکته لحاظ شده باشد:
الف) سن قانونی بیمار،
ب) هوشیاری و سلامت عقلی شخص،
پ) آگاهی کافی و درک خطرات درمان
در این بخش، زمینه ی شکایت بیمار در صورتی می تواند فراهم شود که دکتر توضیح کافی در مورد خطرات درمان و خطر خاصی که آن بیمار را تهدید می کرده است نداده باشد. بنابراین ممکن است برای درمان بیمار رضایت نامه هم اخذ شده باشد، اما بیمار می تواند ادعا کند که پیش از امضای آن، دکتر اطلاعات کافی در مورد میزان خطرات این شیوه درمانی و خصوصن نوع خطری که او را بیشتر تهدید می کرده، ارائه نکرده است.
3. ناتوانی دکتر در ارائه درمان مطلوب
درمانگران باید درمان هایی را ارائه کنند که استاندارهای پذیرفته شده عمومی حرفه در آن رعایت شده باشد. وقتی که یک دکتر از این استانداردها منحرف شود (استانداردها را رعایت نکند و مثلاً داروی نامناسبی تجویز کند یا درمان آزمایش نشده ای را انجام دهد) ممکن است مشمول پاسخگویی به شکایت در این زمینه شود.
4. کوتاهی در پیروی از دستورالعمل ها، کمبود امکانات و یا عدمرعایت اصول ایمنی و سلامت بیمار
محدوده این شکایات می تواند از محیط غیراستریل تا غفلت در کنترل دقیق مشخصات و شماره بیمار که بر روی ابزارهای مربوط به او نوشته شده را شامل شود.
در مراکز درمانی معتبر، بر روی لوازم استریل شده ی هر بیمار، مشخصات و شماره پرونده او ثبت می شود که درمانگر -اعم از دندان پزشک یا دستیاران مجاز درمانی- هنگام بازکردن بسته استریل، باید مشخصات مندرج روی بسته را با مشخصات بیمار و شماره پرونده دقیقن تطبیق دهند.
اگر یک رویه استاندارد سلامت در دست اجراست یا باید باشد و در مورد آن اهمال و کوتاهی صورت گیرد، زمینه برای چنین شکایتی فراهم می گردد.
5. عدم نگهداری درست از امکانات کلینیک و تجهیزات درمانی
یک شکایت نسبت به بد درمانی پزشکی، می تواند مبتنی بر این استدلال باشد که در امکانات ارائه شده، قصور صورت گرفته است. این نقص امکانات می تواند شامل عدم نگهداری از تجهیزات و یا بی توجهی به فرضیات بدیهی و لازم الاجراء در درمان باشد. از جمله این موارد می توان به ضرورت های پذیرفته شده ی زیر اشاره کرد:
1- استریلیتی (سترون سازی)
2- وجودِ تجهیزات ضروری
3- به کارگیری کارکنان مجاز و در جایگاهِ شایسته
انتقال بیماری از طریق دندان پزشکان بسیار نادر است زیرا دندان پزشکان اصول کار خود را رعایت می کنند.
به این نکته مهم توجه داشته باشید:
خطری که از «عدم مراجعه به دندان پزشک» و از طریق بیماری های دهانی شما را تهدید می کند، بسیار بیش از خطر احتمالی است که از «مراجعه به دندان پزشک» و احتمال انتقال بیماری در مطب ممکن است پیش آید. با مراجعه به موقع به دندان پزشک خود، خطر بیماری های جدید و رایج دندان و دهان را از خود دور کنید و در عین حال، با کمال خوش بینی و احترام، هم نسبت به شرایط آگاه باشید و هم در صورت تردید، از دندان پزشک تقاضا کنید که شما را در جریان مراحل کار استریلیزاسیون مطب قراردهد. هر دندان پزشکی اگر درخواست مودبانه، منطقی و توام با احترام از سوی مراجعین مطرح شود، حتمن منطقی، مثبت و قانع کننده پاسخ خواهد داد.
