برنامه واکسیناسیون و ایمن سازی، یک برنامه داوطلبانه است که به صورت رایگان در کشور ما و اکثر کشورهای جهان توسط مراکز بهداشتی و درمانی به اجرا درمی آید و در حال حاضر برای بیش از ۲۰ بیماری انسانی، واکسن تهیه شده است که تعدادی از آنها به طور همگانی و بقیه در شرایط خاصی مورد استفاده قرار می گیرند.
دکتر فرزام بیدارپور، معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان در گفتگو با «جام جم» می گوید: واکسیناسیون اقدامی بسیار مهم و باارزش است که به وسیله آن و با هزینه کم می توان از ابتلا به بیماری های عفونی جلوگیری کرد.
وی معتقد است: هرچند واکسن ها ارزش درمانی ندارند، اما با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، گسترش بسیاری از بیماری های خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بزرگسالان کاهش یافته است، به طوری که اکنون شیوع بیماری های خطرناکی چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج اطفال با واکسیناسیون همگانی با موفقیت، کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است.
● ایمن سازی
ایمن سازی را هر گونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فرد ـ که با تجویز آنتی بادی یا آنتی ژن ایجاد شود ـ تعریف می کنند.
دکتر بیدارپور در این باره می گوید: در بسیاری از ایمن سازی ها از واکسنی که شامل تعداد کمی از ارگانیسم های ایجادکننده بیماری به صورت ضعیف شده یا غیرفعال است، استفاده می کنند، به طوری که وقتی واکسن وارد بدن شد، سیستم دفاعی را تحریک می کند تا آنتی بادی هایی را در برابر بیماری تولید کند و بدن بتواند هنگامی که در معرض این ارگانیسم ها در آینده قرار گرفت، از خود دفاع نماید.
وی در ارتباط با چگونگی ساخت واکسن ها اظهار می کند: نخست حیوانی را عمدا دچار بیماری مورد نظر می کنند، سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان مزبور جدا می سازند و مجددا این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می کنند و پس از بیمار شدنش، باز ویروس را از بدنش جدا می سازند؛ آنقدر این عمل را تکرار می کنند تا به قدری ویروس ضعیف شود که اگر آن را به بدن انسانی تزریق کنند نه تنها او را بیمار نکند، بلکه برایش مصونیت هم پدید آورد؛ البته راه دیگر واکسن سازی این است که آن را از ویروس های مرده یا غیرفعال به دست آورند.
● واکسیناسیون در ایران
هر کشوری با توجه به شرایط اپیدمیولوژیک خود برنامه ایمن سازی متفاوتی برای کودکان دارد.
دکتر بیدارپور در این باره می گوید: در کشور ما کودکان در بدو تولد واکسن ب ث ژ، فلج اطفال و هپاتیت، در ۲ ماهگی سه گانه (کزاز، سیاه سرفه، دیفتری)، فلج اطفال، هپاتیت، در ۴ ماهگی سه گانه، فلج اطفال، در۶ ماهگی سه گانه، فلج اطفال و هپاتیت، در ۱۲ ماهگی تنها واکسن MMR (سرخک، سرخجه و اوریون)، در ۱۸ ماهگی سه گانه، فلج اطفال، MMR و در ۴ تا ۶ سالگی نیز واکسن سه گانه و فلج اطفال را دریافت می کنند.
به گفته وی پس از دریافت آخرین نوبت واکسن سه گانه، هر ۱۰ سال یک بار واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان باید تزریق شود.
وی اضافه می کند که زنان در سنین باروری، افراد در معرض خطر، کودکان جا مانده از برنامه واکسیناسیون و… جداول ایمن سازی مشخص و مربوط به خود را دارند.
● عوارض
گرچه واکسن های مورد استفاده از نظر میزان اثربخشی بسیار مورد اطمینان هستند و عوارض جانبی ناچیز دارند، اما به طور کلی هیچ واکسنی بدون عارضه نیست.
دکتر بیدارپور در این باره می گوید: خانواده ها و بخصوص مادرانی که کودک خود را برای واکسیناسیون به مراکز بهداشتی ـ درمانی می برند، باید بدانند چنانچه کودک روز پس از واکسیناسیون کمی مریض شود، امری غیرعادی و خطرناک نیست.
وی می افزاید: عوارض متعددی تاکنون برای واکسن ها گزارش شده که شایع ترین آنها تورم و حساسیت و درد موضعی در محل تزریق است که گاهی با درجات خفیفی از تب نیز همراه می شود.
این عوارض اغلب طی ۲۴ ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و معمولا در کودکان بارزتر و میزان تب کودک نیز بالاست.
وی عوارض موضعی از قبیل قرمزی محل تزریق، حساسیت موضع و گاهی واکنش های عمومی مانند تب، سر درد و گاهی ظهور بثوراتی در سطح بدن را در اکثر قریب به اتفاق موارد گذرا می داند.
بیدارپور خاطرنشان می کند: بسیار کم اتفاق می افتد که واکسن ها عارضه های جانبی شدیدی را به همراه بیاورند و باید تایید کرد مشکلاتی که با تزریق واکسن پیش می آید، بسیار ناچیزتر از مشکلاتی است که خود بیماری به همراه دارد.
