وجود خون در مدفوع یا خونریزی‌های واضح از ناحیه مقعد دلایل زیادی دارد و خوشبختانه در بیشتر موارد هم بررسی‌های پزشکی نشان می‌دهد خطرناک نیستند و راحت با دارو یا جراحی برطرف می‌شوند ولی اهمیت تشخیص علت دقیق خونریزی آنقدر مهم است که به هیچ وجه نباید مراجعه به مطب پزشک را حتی یک روز هم به تعویق انداخت.
همه خونریزی‌های دستگاه گوارش تحتانی در اثر بیماری‌های ساده‌ای مانند بواسیر یا شقاق مقعد اتفاق نمی‌افتند و شاید نشانه‌ای از وجود سلول‌های سرطانی باشند...
وقتی وجود خون در مدفوع با شکایت بیمار یا انجام آزمایش مسجل می‌شود؛ چند گزینه مقابل پزشک قرار می‌گیرد: خونریزی حاد است یا مزمن؟ علائم توام با آن کدام‌اند؟ خون خارج‌شده از روده چه مشخصاتی دارد؟
خونریزی حاد یا مزمن: نوع حاد تهدیدکننده حیات بیمار است و با حجم زیاد و اختلال در ثبات علائم حیاتی نمایان می‌شود ولی نوع مخفی بی‌سر و صداست و دیده نمی‌شود.
خونریزی قرمز یا تیره: روشن‌بودن یا تیره‌بودن خون (دفع خون سیاه: ملنا) مکان احتمالی ضایعه را نشان می‌دهد. خونریزی قسمت فوقانی روده بزرگ یا حتی روده کوچک، تیره (تغییر رنگ گلبول‌های قرمز) و خونریزی نواحی انتهایی مانند راست روده و مقعد به رنگ روشن هستند.
علائم همراه با خونریزی: گاهی خونریزی اصلا مشهود نیست و بیمار فقط با درد مداوم و منتشر شکم، خستگی، کسالت و حتی علائم کم‌خونی مانند لرزش، ضعف، رنگ‌پریدگی و... به پزشک مراجعه می‌کند.
خونریزی ناشی از ضایعات خوش‌خیم
هموروئید یا بواسیر، شقاق مقعد، زخم منفرد ناحیه راست‌روده، دیورتیکول و آنژیو دیسپلازی از رایج‌ترین علل خونریزی‌های خوش‌خیم محسوب می‌شوند:
هموروئید یا بواسیر: در اطراف مقعد کلاف‌های عروقی قرار دارند که به‌طور فیزیولوژیک به مکانیسم دفع کمک می‌کنند. گاهی به دلایل ارثی یا افزایش فشار شکمی ناشی از یبوست که دفع مدفوع را دشوار می‌کند؛ عملکرد کلاف عروقی دچار تغییر و به‌تدریج قوام کلافه‌ها شل می‌شود. در این حالت عروق متورم و داخل مقعد برجسته و با هر فشاری خونریزی ایجاد می‌شود. مشخصه اصلی خونریزی از مقعد؛ روشن، بی‌درد و کم‌حجم بودن آن است.
شقاق مقعد: برخلاف بواسیر، این بیماران از درد شدید و خونریزی از مقعد شکایت می‌کنند. ایجاد شکاف‌ها، ناشی از بد کار کردن روده بزرگ و یبوست شدید است. شقاق مقعد همیشه به دلیل یبوست رخ نمی‌دهد و بیمار باید معاینه و درمان با توجه به علت بیماری آغاز شود.
زخم منفرد ناحیه راست روده: این زخم معمولا در اثر یبوست به وجود می‌آید و با برخورد مدفوع سفت بدتر می‌شود ولی ضایعه مهمی که این زخم را پدید می‌آورد، پرولاپس داخلی روده یا افتادگی‌های مخاطی داخل راست روده است. برخی تومورهای اولیه در راست روده ممکن است ظاهری مشابه زخم‌های سطحی منفرد داشته باشند که پزشک باید آنها را از هم افتراق دهد. بیشتر مبتلایان جوان هستند و در بررسی کولونوسکوپی زخمی منفرد در 8 تا 10 سانتی‌متری مقعد مشاهده می‌شود. تنها علامت بیماری هم دفع خون است.
دیورتیکول: کیسه‌های مخاطی هستند که به داخل روده بیرون‌زدگی پیدا می‌کنند و وقتی از طریق کولونوسکوپی روده به آنها نگاه می‌کنیم، به صورت فرورفتگی‌های انگشتی‌شکل در لایه زیرین نفوذ کرده‌اند و چون عروق سطحی را با خود به داخل می‌برند، به شکل فتق درمی‌آید و با کوچک‌ترین فشار روده‌ای خونریزی می‌کنند. دفع خون می‌تواند روشن، واضح یا به‌صورت مخفی باشد. دیورتیکول علاوه بر خونریزی، درد و التهاب هم ایجاد می‌کند که در این مواقع انجام جراحی ضروری است.
آنژیو دیسپلازی: در این اختلال، عروق وریدی روده بزرگ تغییر شکل می‌دهند. بیماری بیشتر مختص افراد میانسال است. عروق تغییر شکل‌یافته، شکننده‌اند و در برخورد با مدفوع سفت دچار خونریزی می‌شوند.
خونریزی ناشی از ضایعات بدخیم
پولیپ‌ها و تومورهای بدخیم روده بزرگ از رایج‌ترین علل خونریزی‌های بدخیم محسوب می‌شوند:
پولیپ‌ها: خونریزی در پولیپ‌ها را می‌توان در گروه ضایعات پیش‌بدخیم قرار داد. این برجستگی‌های انگشتی از تکثیر سلول‌های مخاطی به‌وجود می‌آیند. اندازه و شکل‌های مختلف دارند و پیش‌زمینه سرطان روده بزرگ‌اند. حدود 30 درصد افراد تا 50 سالگی و 50 درصد تا 70 سالگی دچار پولیپ روده می‌شوند. البته همه پولیپ‌ها در آینده به توده‌های بدخیم تبدیل نمی‌شوند و حتما باید نوع پولیپ مشخص شود.
تومور بدخیم روده بزرگ: بیشتر اوقات در مراحل پیشرفته بیماری کشف می‌شوند. ضایعاتی که در طرف چپ روده هستند، خون قرمز روشن دفع می‌کنند که با درد یا بدون درد است (تومورهایی که به مقعد نزدیک‌ترند درد بیشتری دارند). ضایعاتی که در نواحی فوقانی روده بزرگ‌اند، دردهای منتشر شکمی و خونریزی تیره یا مخفی ایجاد می‌کنند که به‌صورت کم‌خونی و فقر آهن خود را نشان می‌دهند. کم‌خونی هم با ضعف، سیاهی‌رفتن چشم، بی‌حالی و کسالت همراه است. دردهای ادامه‌دار، تغییر در اجابت مزاج، تغییر در قطر مدفوع به‌خصوص در افراد بالاتر از 50-40 سال از علائم هشداردهنده و نیازمند بررسی‌های فوری است.
بررسی آزمایشگاهی
در بررسی آزمایشگاهی بیمارانی که با شکایت خونریزی از دستگاه گوارش به پزشک مراجعه می‌کنند، معمولا آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
- آنالیز مدفوع: وجود گلبول‌های قرمز در مدفوع نشانه خونریزی داخلی از دستگاه گوارش تحتانی است.
- رکتوسیگموئیدوسکوپی و کولونوسکوپی: در این دو روش، سطح روده گوارش با دید مستقیم و از راه مقعد مشاهده و ضایعه پیدا می‌شود.
