امروزه برخی از سرطان ها با روش های درمانی جدید کاملا درمان می شوند و بیمار به زندگی طبیعی برمی گردد. خیلی از سرطان ها در سنین جوانی سراغ فرد می آیند و بهبود هم می یابند ولی بیمار بعد از آن متوجه ایجاد مشکلاتی می شود که در مواردی به اندازه خود سرطان برای او مشکل ساز است. یکی از عوارض ابتلا به برخی سرطان ها و اقدام های درمانی آن، آسیب شدید به بیضه ها و ناباروری است...
به همین دلیل امروزه قبل از انتخاب روش های درمانی ای که ممکن است با آسیب دائمی به بیضه ها همراه باشد، به بیمار پیشنهاد می شود اسپرم خود را در «بانک اسپرم» ذخیره کند.
در حالت طبیعی در بدن، سلول های مغز استخوان همیشه در حالت تکثیر هستند و گلبول های قرمز، سفید و پلاکت را به وجود می آورند. در کسانی که تحت درمان با شیمی درمانی هستند، این سلول های در حال تکثیر در مغز استخوان نیز از بین می رود و فرد دچار کم خونی، کاهش تعداد گلبول های سفید و پلاکت ها می شود که عوارض خطیری دارد.
علاوه بر سلول های مغز استخوان، سلول های زایا در بیضه نیز در حال تقسیم هستند. یعنی یک سلول زایا در بیضه، ۱۶ بار تقسیم و به اسپرم بالغ تبدیل می شود. با رادیوتراپی و شیمی درمانی، سلول های زایا در بیضه ها آسیب می بینند و در بسیاری از موارد بیمار برای همیشه نابارور می شود. بیضه از دو نوع سلول اصلی تشکیل شده است؛ سلول های زایا که به اسپرم بالغ تبدیل می شوند و سلول های لیدیگ که هورمون مردانه یا همان تستوسترون را تولید می کنند. از آنجا که سلول های لیدیگ در حال تقسیم نیستند، شیمی درمانی تاثیری روی آنها نمی گذارد. شدت آسیب به بیضه ها به نوع داروی مصرف شده و میزان آن بستگی دارد.
بیماری هوچکین
افرادی که دچار بیماری هوچکین (نوعی سرطان لنفاوی) هستند، قبل از شروع درمان در ۳۷ درصد موارد از قبل به اختلال در اسپرم (مثل کاهش تعداد، حرکت و شکل) مبتلا هستند. علت این مساله، همان اختلال های ژنتیکی است که باعث بیماری هوچکین شده است. پس از شروع شیمی درمانی و کامل شدن آن، تعداد بسیاری از بیماران تا ۵ سال به آزواسپرمی (کاهش تعداد اسپرم ها به صفر) مبتلا می شوند و تعداد قابل ملاحظه ای از آنها هرگز بهبود نمی یابند بنابراین اسپرم بیماران مبتلا به بیماری هوچکین، اگر قصد دارند در آینده بچه دار شوند، باید قبل از شروع اقدام های درمانی، به روش منجمد کردن (کرایو) در بانک اسپرم نگهداری شود.
سرطان بیضه
نیمی از کسانی که به سرطان بیضه دچارند، قبل از شروع دچار کاهش تعداد اسپرم ها هستند. داروهای شیمی درمانی انواع مختلفی دارند که گروهی از آنها، «داروهای آلکیله کننده» است. این داروها بیشترین اثر زیان آور را روی بیضه ها دارند. مهم ترین داروهای این گروه عبارتند از: سیکلوفسفامید، کلرآمبوسیل، موستین، ملفالان، بوسولفان، کارموستین و لوموستین.
تاثیر شیمی درمانی بر اسپرم
معمولا در شیمی درمانی مبتلایان به سرطان خون و سرطان های لنفاوی از مجموعه چند دارو استفاده می شود که به آنها «پروتکل» می گویند و حرف اول نام داروهای مورد استفاده به دنبال آن می آید؛ برای مثال پروتکل MOPP یا ABVD یا CHOP. تقریبا صد درصد بیماران مبتلا به سرطان خون که با پروتکل MOPP درمان می شوند، ۶ ماه بعد دچار آزواسپرمی خواهند شد و ۵ سال پس از خاتمه شیمی درمانی نیز فقط در ۵ درصد از بیماران اندکی بهبود دیده می شود. آثار سمی پروتکل ABVD کمتر است و حدود ۶۰ درصد بیماران را دچار آزواسپرمی می کند.
یکی از پروتکل های درمانی رایج برای بیماری لنفوم (سرطان لنفاوی) پروتکل COPP است. صددرصد این بیماران ۶ ماه پس از درمان دچار آزواسپرمی می شوند. این بیماران حتی تا ۱۰ سال پس از شیمی درمانی هم بهبود نمی یابند.
سرطان لنفوم غیرهوچکینی با پروتکل CHOP درمان می شود. معمولا بیماران پس از درمان دچار آزواسپرمی می شوند ولی پس از ۵ سال، حدود ۶۰ درصد آنها دارای آزمایش تجزیه منی طبیعی خواهند بود. اگر هر پروتکل درمانی بدون پروکاربازین باشد، آثار سمی کمتری روی بیضه خواهد داشت.
بانک اسپرم
وظیفه تولید اسپرم و هورمون جنسی برعهده بیضه هاست. بیضه ها از هنگام بلوغ تا پایان عمر، اسپرم تولید می کنند. در بدن یک مرد بالغ، روزانه صدها میلیون اسپرم تولید می شود. تعداد، حرکت و شکل اسپرم در توانمندی مردان برای باروری اهمیت دارد. سلول های زایای مرد در مقابل ابتلا به عفونت، ضربه، داروهای شیمی درمانی، رادیوتراپی، آلودگی شغلی، حرارت و... بسیار حساس هستند تا جایی که این عوامل می توانند باعث توقف تولید اسپرم شوند بنابراین قبل از هرگونه اقدام برای درمان سرطان ها که به شیمی درمانی و رادیوتراپی نیاز دارند یا عمل های جراحی مردانه یا هر اقدامی که فرایند تولید اسپرم را تهدید می کند، انجماد اسپرم و نگهداری آن توصیه می شود.
مردان جوان مبتلا به سرطان یا بیماری های خودایمنی قبل از هرگونه اقدامی برای شیمی درمانی یا رادیوتراپی با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی باید برای انجماد و نگهداری اسپرم اقدام کنند. منجمد کردن مایع منی این امکان را به این افراد می دهد که در آینده نزدیک پس از بهبود، نگران توقف اسپرم سازی بیضه ها یا نگران نقص های ژنتیکی اسپرم پس از شیمی درمانی و رادیوتراپی نباشند.
باید توجه داشت در بیمارانی که به سن بلوغ نرسیده اند یا به عللی دچار مشکل در تعداد، شکل و حرکت اسپرم شده اند و قبل از شروع به هر نوع درمان مخصوص سرطان، نابارورند، ذخیره اسپرم در بانک اسپرم بی فایده خواهد بود. البته با اقدام هایی می توان احتمال آسیب به اسپرم ها را حین شیمی درمانی کاهش داد. مهم ترین آنها عبارتند از: تجویز داروهایی بنام آنالوگ های LHRH، ۲ هفته قبل از شروع شیمی درمانی و حین آن و تجویز برخی داروها پس از شیمی درمانی که مهم ترین آنها «گنادوتروپین ها» (هورمون های تحریک کننده غدد جنسی که در هیپوفیز تولید می شوند) هستند.
شرایط ارائه نمونه به بانک اسپرم
افراد با نامه پزشک یا با تمایل خود می توانند درخواست انجماد اسپرم کنند. مراجعه کننده از نظر بیماری های عفونی (ایدز و هپاتیت) بررسی و پس از ویزیت در مرکز ناباروری، نمونه اسپرم تهیه می شود و اگر نمونه قابل انجماد باشد، منجد می شود. اسپرم های منجمدشده برای سال های متمادی قدرت ماندگاری دارند.
