عفونت‌هاي تنفسي از جمله شايع‌ترين علل مراجعه بيماران به مراکز درماني، به‌خصوص در فصول سرد سال هستند. در مواجهه با بيماري‌هايي مانند سرماخوردگي و آنفلوانزا، بيماران و پزشکان موثرترين و در عين حال بي‌عارضه‌ترين روش درمان و پيشگيري را توصيه مي‌کنند.
سرماخوردگي
سرماخوردگي، عفونت حاد ويروسي راه‌هاي تنفسي فوقاني است که شيوع بالايي دارد و خود‌محدود‌شونده است. هر کودک (به‌خصوص در سنين 3 تا 5 سالگي) سالانه حدودا 6 تا 10 بار به سرماخوردگي مبتلا مي‌شود.
سرماخوردگي در ماه‌هاي سرد سال شايع‌تر است؛ اگر چه امکان ابتلا به آن در هر زمان از سال وجود دارد.
دارودرماني: آنتي‌هيستامين‌ها و ضداحتقان‌ها (به صورت موضعي و خوراکي) در صورت شکايت بيمار از احتقان و آبريزش بيني تجويز مي‌شوند. ضداحتقان‌ها مي‌توانند باعث تشديد بيماري فشارخون، پرکاري تيروييد، ديابت، بيماري قلبي، آب سياه (گلوکوم) و هيپرتروفي پروستات شوند.
مسکن‌ها شامل آسپيرين، استامينوفن، ايبوپروفن و ناپروکسن در کنترل علايم سرماخوردگي (درد و تب) موثر هستند. با توجه به احتمال بروز مسموميت متعاقب مصرف استامينوفن، بايد از استفاده همزمان داروهاي داراي استامينوفن اجتناب کرد. در مورد کودکان، ايبوپروفن و استامينوفن بهترين مسکن‌ها محسوب مي‌شوند.
درمان گلودرد با قرص‌هاي مکيدني دارويي و قطره‌هاي ضدآبريزش و احتقان (زيرا ترشحات پشت بيني مي‌تواند علت گلودرد باشد) امکان‌پذير است.
داروهاي ضدسرماخوردگي تاييد شده براي تجويز در بارداري، در رده‌هاي D و C قرار دارند، بنابراين فقط درصورتي که فوايد آنها بيش از عوارضشان باشد توصيه مي‌شوند. استامينوفن در بارداري و شيردهي به عنوان ضددرد انتخابي شناخته شده است.
در صورت مشاهده موارد زير در مبتلايان به سرماخوردگي مراجعه به پزشک ضروري است:
تب بيش از 5/38 درجه؛ سابقه بيماري‌هاي مزمن مثل بيماري‌هاي انسدادي ريه و ريفلاکس دستگاه گوارش، ابتلا به ايدز، درد قفسه‌سينه، تنگي نفس، ضعف، خستگي غيرطبيعي، گوش‌درد يا گرفتگي گوش، تورم غدد لنفاوي گردن و گلودرد، بدتر شدن علايم بعد از خوددرماني، کم‌بنيه بودن يا سالخوردگي، نوزادان زير 9 ماه و نيز نوزادان يا اطفالي که بيماري آنها بيش از 7 روز طول کشيده است و افرادي که تحت درمان‌هاي مزمن سرکوب‌کننده سيستم ايمني قرار دارند.
آنفلوانزا
احتمال ابتلا به آنفلوانزا در کودکان، سالمندان، زنان باردار، افراد مبتلا به بيماري‌هاي مزمن ريوي مانند آسم وCOPD، ديابت و اختلالات مغز و اعصاب بيش از ديگران است.
معمولا شروع بيماري سريع است و خطر سرايت ويروس حتي قبل از تظاهر علايم باليني وجود دارد. آنچه اهميت دارد افتراق آنفلوانزا از سرماخوردگي و ساير بيماري‌هاي تنفسي است. در آنفلوانزا، بروز تب، سردرد و لرز شايع‌تر از سرماخوردگي است. سرفه در صورت بروز، غيرخلطي است. خستگي و بدن درد شايع‌تر است، اما گلودرد نسبت به سرماخوردگي کمتر بروز مي‌کند.
مهم‌ترين راه پيشگيري از آنفلوانزا واکسيناسيون است.
واکسن‌هاي آنفلوانزا دونوعند:
1- واکسن داراي ويروس غيرفعال سه ظرفيتي (TIV)که به صورت داخل پوستي يا عضلاني تزريق مي‌شود.
2- واکسن داراي ويروس زنده ضعيف شده (LAIV) که از راه بيني وارد بدن فرد مي‌شود. اين نوع واکسن در افراد سالم غيرباردار 2 تا 49 سال توصيه مي‌شود و در مبتلايان به آسم ممنوع است.
Fluzone دوز بالا، به عنوان جايگزين TIV براي افراد بالاي 65 سال در نظر گرفته شده است. در سال 2011 نوع جديدي از واکسن داخل پوستي TIV مورد تاييد قرار گرفت که براي افراد 18 تا 64 سال در نظر گرفته شده است. اين واکسن حاوي آنتي‌ژن و حجم کمتري نسبت به نوع داخل عضلاني است (براي هر نوع ويروس در هر دوز 9 ميکروگرم آنتي‌ژن به جاي 15 ميکروگرم و 1/0 ميلي‌ليتر به جاي 5/0 ميلي‌ليتر).
اگر چه نوع واکسن‌ها از سال 2011 تاکنون تغييري نکرده است اما واکسيناسيون مجدد حتي در مورد افرادي که سال گذشته واکسن آنفلوانزا دريافت کرده‌اند نيز توصيه مي‌شود. کودکان 6 ماهه تا 8 ساله براساس تاريخچه واکسيناسيون قبلي، ممکن است به 2 دوز واکسن نياز داشته باشند.
واکسيناسيون آنفلوانزا در افراد حساس به تخم‌مرغ و مواد افزودني موجود در واکسن، همچنين کساني که مبتلا به نشانگان گيلن باره هستند يا 6 ماه بعد از تزريق واکسن قبلي به اين بيماري مبتلا شده‌اند، ممنوع است.
دارودرماني: داروهاي غيرنسخه‌اي موثر در درمان سرماخوردگي در مبتلايان به آنفلوانزا نيز مي‌توانند موثر باشند. اگر داروهاي ضدويروس ابتداي بيماري و به منظور پيشگيري تجويز شوند، موثرترند و در واقع بعد از واکسيناسيون در جايگاه دوم اهميت قرار دارند. داروهاي ضدويروس تاييد شده از سوي FDA عبارتند از: آمانتادين (Amantadine)، ريماتادين (Rimatadine)، زاناميوير (Zanamivir)، اوسلتاميوير (Oseltamivir).
دو داروي اول از آمانتادان‌ها و دو داروي بعدي از مهارکننده‌هاي نورامينيداز هستند که از خروج ويروس‌ها از سلول آلوده و انتشار آنها از طريق راه‌هاي تنفسي جلوگيري مي‌کنند. داروهاي ضدآنفلوانزا باعث کوتاه‌تر شدن دوره بيماري (به مدت 2-1 روز) مي‌شوند. مهارکننده‌هاي نورامينيداز در رده C طبقه‌بندي مصرف داروها در دوران بارداري قرار دارند. در سالمندان، دوز اوسلتاميوير بايد بر اساس عملکرد کليه‌ها تعيين شود. تجويز اوسلتاميوير در کودکان بزرگ‌تر از يک سال مجاز است. داروي زاناميوير به عنوان پيشگيري‌کننده در کودکان بالاي 5 سال و به عنوان درمان در کودکان بالاي 7 سال به کار مي‌رود.
بروز مقاومت ويروسي، علت اصلي نگراني درمورد پيشگيري و درمان آنفلوانزاست، بنابراين پزشکان بايد نسبت به نوع ويروس مسبب آنفلوانزا، ايمن‌سازي، واکسيناسيون و مقاومت ويروسي آگاه باشند. مطالعه اطلاعات قابل دسترس در دو سايت زير توصيه مي‌شود:
WWW. CDC. gov/flu/professionals Immunize. org
در صورت مشاهده موارد زير در مبتلايان به آنفلوانزا مراجعه به پزشک ضروري است:
اشکال در تنفس يا تنگي نفس، احساس درد يا فشار در قفسه‌سينه يا شکم، سرگيجه ناگهاني، گيجي، استفراغ شديد و مقاوم به درمان و علايم آنفلوانزا که ابتدا فروکش و سپس با تب و سرفه شديدتر مجددا تظاهر کند.
در کودکان علايمي مانند تنفس تند و سخت، رنگ آبي تيره پوست، ننوشيدن مايعات يا دفع ادرار کمتر نسبت به ميزان نرمال، بي‌تحرکي، تحريک‌پذيري، اسهال (به مدت بيش از 2 روز)، دل‌پيچه شديد، تشنج و تب همراه راش‌هاي پوستي، هشداردهنده هستند.
سرفه
سرفه، به دو شکل خلط‌دار (خلط شفاف، تيره، بدبو يا بدون‌بو) و بدون خلط ظاهر مي‌شود. سرفه داراي خلط تيره ناشي از باکتري و سرفه بدبو ناشي از عوامل غيرهوازي است.
سرفه بدون خلط يا خشک مي‌تواند ناشي از عفونت ويروسي دستگاه تنفسي، ريفلاکس گوارشي، بيماري GERD، بيماري قلبي، مصرف آنزيم‌هاي مبدل آنژيوتانسين (ACE) يا مهارکننده اين آنزيم‌ها باشد.
دارودرماني: خلط‌آورهاي خوراکي و آنتي‌بيوتيک‌ها در صورت شک به دخالت باکتري‌ها در ايجاد سرفه به کار مي‌روند. داروهاي غيرنسخه‌اي حاوي کديين مورد تاييدFDA، دکسترومتورفان و ديفن‌هيدرامين هستند که بر سرفه‌هاي غيرخلطي ناشي از التهاب شيميايي يا مکانيکي راه‌هاي هوايي موثرند. هيدروکودون فقط با تجويز پزشک قابل استفاده است.
در مورد سرفه مزمن ناشي از آسم و برونشيت مزمن، داروهاي خوراکي و اسپري‌هاي حاوي کورتيکواستروييد و گشادکننده‌هاي برونش تجويز مي‌شوند.
گايافنزين براي درمان سرفه‌هاي حاد خلط‌دار به کار مي‌رود. مصرف آن در سرفه مزمن ناشي از انسداد راه‌هاي هوايي تحتاني، مثل آسم، بيماري انسداد مزمن ريه (COPD)، آمفيزم ريوي و سرفه ناشي از مصرف دخانيات توصيه نمي‌شود.
در صورت مشاهده موارد زير در مبتلايان به سرفه مراجعه به پزشک ضروري است:
وجود خلط زرد يا سبز رنگ که نشان‌دهنده عفونت باکتريايي است، تب بالاتر از 6/38 درجه، کاهش وزن، تعريق شبانه، سابقه آسم، COPD، ريفلاکس گوارشي، انسداد ناشي از جسم خارجي، سرفه مربوط به دارو، سرفه بيش از 7 روز، تشديد سرفه پس از خوددرماني و سرفه با صدا در اطفال.
دستورالعمل تاييد‌شده از سوي کالج پزشکان متخصص قفسه‌سينه آمريکا براي علت‌يابي و درمان سرفه در اين سايت: WWW. Chestjournal. chestpubs. org/content/129/1_suppl/1S. full قابل‌مشاهده است.
