در پاسخ به این سوال كه چرا نوجوانان از مواد مخدر استفاده می‌كنند به نظر می‌رسد كه حداقل در زمینه مصرف تفریحی و آزمایشی مواد در نوجوانان عامل كنجكاوی و قرار گرفتن در معرض فشار همسالان مهم‌ترین عوامل باشد, در عین حال, نوجوان تصور می‌كند كه در برابر آثار منفی مواد مخدر آسیب‌ناپذیرند, در حالیكه واقعیت غیر از این است.
عده‌ای نیز معتقدند كه مصرف مواد به آن‌ها نوعی آرامش و رهایی از آشفتگی درونی می‌دهد. مثلاً آن‌ها را شاد و سر حال می‌كند یا اندوه و ناراحتی را از بین می‌برد, در حالیكه در دراز مدت آثار و تبعات منفی آن مشخص و نمایان خواهد شد.
بطور كلی طبقه‌بندی علل استفاده جوانان از مواد مخدر به‌صورت زیر است:
1- عوامل فردی : شامل نارحتی‌های روانی و جسمانی, وضعیت بد تحصیلی, محرویت‌ها, فشارهای روانی, احساس حقارت, اعتمادبنفس پایین, نظر مثبت در مورد مواد مخدر, شروع مصرف سیگار در سن پایین, تنوع طلبی, هیجان‌خواهی, درمان مشكل‌های خلقی, بیدار ماندن درشب امتحان و . . . می‌باشد.
2- عوامل خانوادگی : شامل مصرف مواد مخدر توسط والدین, درگیری و اختلاف والدین, ناهماهنگی بین والدین در تربیت فرزندان, آزادی بیش از حد یا كنترل سخت و شدید فرزندان, جدی نگرفتن تربیت فرزندان, نبودن احساس و عاطفه و محبت بین اعضای خانواده, ضعف معنویت و اعتقاد در خانواده, دور بودن والدین از یكدیگر بنا به دلایل مختلف و . . . می‌باشد. ارتباطات كمرنگ عاطفی وجود پیوند و ارتباطات عمیق خانوادگی نقش بسزایی در پیشگیری از اعتیاد دارد و هر قدر این روابط به سردی گراید خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش می‌یابد.
عدم مهارت والدین در تربیت فرزندان وجود فرد معتاد در خانواده، سهلانگاری در توجه به زنگ خطرها مثل مصرف سیگار، ایجاد تنش و درگیری بین اعضاء خانواده، عدم گفتگو پیرامون اعتیاد در خانواده، فقر مادی یا رفاه اقتصادی خانواده دیگر عوامل گرایش به مصرف مواد مخدر می‌باشند. خانوادههای بدسرپرست، بی سرپرست و تك سرپرست در این خانواده ها به خاطر عدم وجود یكی از والدین و یا عدم صلاحیت آنان در تربیت آنان در تربیت فرزندان احتمال بروز اعتیاد افزایش خواهد یافت.
3- عوامل محیطی : شامل رابطه داشتن با دوستان و همسالان ناباب و معتاد, در دسترس بودن مواد مخدر, بیكاری, نداشتن برنامه برای پر كردن اوقات فراغت, پیدا كردن پایگاه و منزلت در بین دوستان, پذیرفته شدن در گروه و . . . می‌باشد.
4- عوامل اقتصادی : در بر گیرنده مواردی چون فقر مالی یا رفاه اقتصادی بیش از اندازه, عدم درآمد كافی, مشاغل شبانه و . . . می‌باشد.
5- عوامل فرهنگی و آموزشی: برخورداری از سواد پایین و عدم آگاهی از زیان‌های سو مصرف مواد مخدر نمونه‌هایی از این عوامل هستند.
علائم مصرف مواد مخدر میتواند به شكل منفی و مثبت مشاهده شود:
مثبت : در كوتاه مدت مصرف مواد مخدر موجب افزایش كارآیی فرد می‌گردد, فرد احساس سرخوشی, سبكی, قدرت و پرانرژی بودن می‌كند. فعالیت‌های سخت و دشوار تسهیل گشته و یادگیری مطالب جدید آسان می‌گردد, حافظه تقویت شده و یادآوری مطالب قبلی به‌راحتی امكان‌پذیر می‌گردد. همچنین مقاومت در مقابل درد افزایش می‌یابد. اما باید بدانیم كه این تغییرها كوتاه مدت است, و معمولاً اثرات منفی پس از مدتی نمایان می‌شود.
منفی :
- وابستگی و افسردگی.
- تغییرات شخصی :
1- كاهش علایق و انگیزه‌ها.
2- كاهش احساس مسؤلیت.
3- كاهش توجه به تحصیل, شغل و خانواده.
در مصرف مواد به طور عمده مشكل‌های زیر قابل مشاهده است :
- بیخوابی هنگام شب
- خواب آلودگی در طی روز
- پرخاشگری
- آبسه چركی مغز
- عفونت مغز
- بیماری‌های مختلف ناشی از مرگ بخشی از سلول‌های مغزی و نخاع به دنبال مصرف زیاد.
- گوارش : تهوع و استفراغ، كاهش اسید معده و اختلال در هضم غذا بی اشتهایی و كاهش وزن.
- كلیه : ناتوانی در تخلیه ادرار، نارسایی، عفونت كلیه.
- پوست : خارش، تیره شدن رنگ پوست، تیرگی لبها، كهیر، عفونت پوست.
- ریه : انسداد ناگهانی رگ‌های تغذیه كننده ریه، عفونت ریه، ایست تنفسی به دنبال مصرف زیاد.
- قلب : نارسایی قلب، بهم خوردن نظم ضربان قلب، عفونت كلیه داخلی و دریچههای قلب.
- عروق و خون : سخت شدن دیواره عروق، التهاب عروق، عفونت عروق.
- كبد : اشكال در كار كبد، عفونت و التهاب كبد، بیماری مزمن كبدی.
- بیضه و تخمدان : كاهش میل جنسی، كاهش توان جنسی.
- یبوست شدید و خونریزی و احتمالاً برخی از اختلال‌های دستگاه گوارشی مانند : كم شدن حركات معده, زخم اثنی و عشر, التهاب معده, كاهش ترشح لوزالمعده, صفرا,كند شدن هضم غذا و بی‌اشتهایی و . . .
- ناراحتی‌های پوستی از قبیل خارش, ایجاد لكه‌های پوستی و ورم جلدی.
- كاهش فشار خون و سرگیجه.
- خواب آلودگی و عدم هوشیاری, ضعف و رنجوری مفرط.
- خونریزی مغزی داخل جمجمه‌ای (به علت مصرف غیرپزشكی آمفتامین).
- عفونت‌های ناشی از آلودگی وسایل تزریق مانند: كزاز, التهاب كبد, التهاب پوشش داخلی قلب, ایدز, ناراحتی ریوی و . . .
- قانقاریا (به علت نرسیدن خون كافی و اختلال تغذیه در بافت‌ها) كه سبب مرگ نسوج مبتلا می‌گردد و احتمالاً به قطع قسمت‌های آسیب دیده منجر می‌گردد.
- كاهش مقاومت بدن در مقابل امراض عفونی, مانند: ذات الریه, سل و آبسه‌های ریوی.
- قطع ترشح مواد شبه مرفین یا مسكن‌های طبیعی بدن.
- وابستگی به مواد مخدر (اعتیاد).
- تحمل دارویی (نیاز به بالا بردن پیوسته مواد مخدر).
- افت توانایی بدنی و ناتوانی در عملكردهای مختلف به‌علت مصرف بالای انرژی.
معتادان به مواد مخدر در اثر مصرف مواد مخدر دچار كم‌كاری غده هیپوفیز (یكی از غده‌های مغزی) و كورتكس (قسمتی از مغز كه با آن فعالیت‌های عالی مغزی انجام می‌گیرد) خود شده و به مرور ترشح مواد شیمیایی مغزی (انتقال‌دهنده‌های عصبی) كه مواد ضد درد و استرس مغز هستند را دچار اختلال می‌كنند. آن‌ها به‌تدریج به مواد مخدر وابستگی جسمانی و روانی پیدا می‌كنند.
توصیه‌های پیشگیرانه :
1. خطرات و عوارض مصرف مواد اعتیادآور را خوب بشناسید.
2. مواد مخدر را حتی یك بار هم امتحان نكنید. هیچكس در كل دنیا نمیتواند به شما اطمینان بدهد كه یكبار مصرف كردن معتادتان نمیكند. معتادی وجود ندارد كه به‌خاطر معتاد شدن مصرف مواد را شروع كرده باشد!؟ پس این همه معتاد از كجا آمده‌اند؟!!! آیا دوست دارید پریدن از طبقه دهم یك ساختمان یا لمس كردن سیمهای بدون روكش برق را حتی برای یك بار هم امتحان كنید؟
3. به هر كس كه مواد را به شما تعارف كرد محكم و قاطع بگوید «نه» اینكه ما بتوانیم به دوستمان «نه» بگویم یك هنر است. افراد خوش فكر هر تعارفی كه مخالف سلامتی‌یشان باشد به‌راحتی رد می‌كنند.
4. این فكر اشتباهی است كه هر موقع بخواهیم می‌توانیم مواد مخدر را مصرف نكنیم. بعضیها فكر می‌كنند با بقیه فرق دارند و هر وقت كه اراده كنند می‌توانند مصرف مواد را كنار بگذارند، در حالی كه این طرز تفكر منجر به اعتیاد میشد.
5. جواب‌هایی از قبل برای اصرار زیاد اطرافیانتان آماده كنید. پیشاپیش به این جمله‌ها فكر كنید «خیلی كیف داره»، «شنگول میشی»، «سرحال میشی» و اگر كمی تردید كنید، می‌گویند: «بچه ننه‌ای»، «ترسویی»، اول تجربه كن بعد بگو بده»، «هنوز مرد نشدی»، «پس چرا فلانی كشید و معتاد نشد ؟ و . . .
6. یادتان باشد كه كشیدن سیگار مقدمهای است برای شروع اعتیاد به موادمخدر.
7. از رفت و آمد در مكانهای آلوده و دوستی با افراد مشكوك پرهیز كنید.
8. از دوستی با افرادی كه با شما اختلاف سنی زیادی دارند خودداری كنید.
9. به یاد داشته باشید مواد اعتیادآور سم كشنده‌ای هستند، كه اثر آن‌ها به‌تدریج ظاهر میشد.
10. به صحبتهای پدر و مادرتان اطمینان كنید و سعی كنید ارتباط‌تان را با آن‌ها محكم كنید.
11. با مطالعه، ورزش و تفریحات سالم برای اوقات فراغت خودتان را برنامه‌ریزی كنید.
12. به یاد داشته باشید كسانی كه مواد مخدر رو به شما معرفی می‌كنند، چهره‌شان فرقی با دیگران ندارد. پس دوستان و نزدیكان خودتان را خوب بشناسید.
13. به هنگام سختی و ناراحتی با پدر و مادر و یا (ترجیح با پدر و یا مادر است)، یك بزرگ‌تر مطمئن و قابل اعتماد مشورت كنید.
14. اگر نمی‌توانید حرف خودتان را به آن‌ها بزنید می‌توانید به دفتر مشاوره یا روان‌شناس و یا به‌شكل تلفنی با صدای مشاور 148 تماس بگیرید.
