در حالی که اغلب اهداکنندگان جنین و تخمک، بدون چشمداشت مالی و با نیت انساندوستانه، بخشی از نیاز زوج‌های نابارور را با همیاری پزشکان متعهد، تامین می‌کنند، عده‌ای سودجو، به فعالیت دلالی در این حوزه پرداخته‌اند.
بر اساس بررسی صورت‌گرفته، دلالی در خریدوفروش جنین و تخمک، بازاری شبیه به خریدوفروش کلیه پیدا کرده و سودجویان با انتشار آگهی‌های مختلف در مناطق پرتردد شهری، اقدام به خرید تخمک از فرد اعطا‌کننده با مبلغی بین یک تا سه‌میلیون‌تومان و فروش آن به فرد متقاضی از پنج تا هفت‌میلیون‌تومان می‌کنند.
از طرف دیگر، دلالان مبلغ پنج تا هفت‌میلیونی را به اعطا‌کننده جنین پرداخت می کند و مبلغ ۹ تا ۱۲میلیونی را از متقاضی جنین، می‌گیرند. سال‌هاست که افزایش میزان ناباروری در جامعه، باعث شده است، مراکز درمانی به روش‌های جایگزین در درمان ناباروری به شکل «اهدا» رو بیاورند؛ اقدامی که از نظر علمی برای زوج‌های نابارور نتیجه‌بخش بوده است و باعث شده روش‌های جایگزین مورد توجه هرچه بیشتر زوج‌های نابارور قرار گیرد.
با این حال خالی‌بودن تقریبی بانک اهدای جنین و تخمک در برخی مراکز درمانی باعث شده دلالان، زودتر از برنامه‌ریزان بهداشت و درمان کشور، پا به میدان بگذارند.
پول ما نقدنقد است
یکی از دلالان خریدوفروش جنین و تخمک، با درج شماره موبایلی در آگهی‌ها، هفته‌ای پنج تا ۱۰ مراجعه‌کننده دارد که به گفته او، در میان این ۱۰نفر فقط یکی، دو نفر متقاعد به انجام فرآیند اهدا می‌شوند. برای آنکه، اطلاعات خود را به‌راحتی ارایه دهد، باید مطمئن شود که فرد تماس‌گیرنده مشتری است.
او می‌گوید: «اگر خواهر یا همسر شما، آمادگی اهدای جنین و تخمک را داشته باشد، در مرحله اول قراردادی بسته می‌شود، پس از آن، خواهر یا همسر شما، در مطب آزمایش می‌شوند و اگر مشکل خاصی نبود، برای اهدای تخمک آمپولی در مطب زده می‌شود و دو هفته بعد، فرآیند اهدا انجام می‌شود.»
او می‌افزاید: «اما برای اهدای جنین قضیه کمی پیچیده‌تر است، باید فرد اهداکننده، ابتدا آزمایش‌های مختلف پزشکی انجام دهد و اگر مشکل پزشکی وجود نداشت، می‌تواند این کار را بکند.» او در ادامه سن اهداکننده را می‌پرسد و می‌گوید: «اگر سنش بین ۱۸ تا ۲۴سال باشد، پول ما نقدنقد است، هیچ مشکلی هم در آینده برای او به وجود نمی‌آید، هم کار خیر می‌کند برای آخرتش و هم در دنیا پولی دستش را می‌گیرد.»
آنطور که مرد دلال اذعان می‌کند، در قراردادی که میان او و شخص اعطا‌کننده جنین و تخمک بسته می‌شود، رزومه پزشک متخصص هم ضمیمه می‌شود و هیچ نگرانی‌ای برای سلامت فرد وجود ندارد. اما وقتی از او می‌خواهیم نام این پزشکان را بگوید، طفره می‌رود و پاسخ منفی می‌دهد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد، آنچه بازار این دلالان را رونق داده است، خالی‌بودن بانک تخمک و جنین در مراکز درمانی است.
دلال خریدوفروش تخمک و جنین می‌گوید: «فرق کار ما با دولتی‌ها این است که ما کیس برای اهدای تخمک و جنین داریم اما دولتی‌ها ندارند، ما دریافت‌کننده و اهداکننده را با پرداخت هزینه در بیمارستان خصوصی بستری می‌کنیم، نه معطلی بیمارستان‌های دولتی را دارد و نه بی‌کیفیتی آنها را.»
اهدای تخمک چگونه صورت می‌گیرد؟
افزایش میزان ناباروری طی سال‌های اخیر باعث شده، مراکز درمانی کشور، روش‌های جایگزین در درمان ناباروری را به شکل «اهدا» انجام دهند. مرسوم‌ترین این روش‌های جایگزین در حال حاضر اهدای تخمک و اهدای جنین است. در روش اهدای تخمک، پنج گروه از خانم‌ها هستند که می‌توانند با دریافت تخمک از طرف ثانوی، مشکل بارداری‌شان را تا حد زیادی برطرف کنند؛ خانم‌هایی که هایپرگنادوتروپیک هایپوگنادیسم دارند،
مانند موارد نارسایی زودرس تخمدان، سابقه جراحی اووفورکتومی (خارج‌کردن تخمدان‌ها)، سابقه درمان به روش شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، سندروم ترنر، کسانی که عدم پاسخ تخمدان‌ها به تحریک تخمک‌گذاری یا وجود علایم قطعی ذخیره پایین تخمدان دارند، افرادی که سقط مکرر غیرقابل درمان و شکست مکرر روش‌های باروری لقاح خارج رحمی داشته‌اند یا تخمک و جنین آنها کیفیت خوبی نداشته است.
گروه چهارم کسانی هستند که با توجه به اینکه بیماری ژنتیکی از طریق ژن به فرزندش قابل انتقال است و با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی در دسترس مثل PGD و PND و تشخیص متخصص ژنتیک قابل شناسایی و درمان نیست، فرد به استفاده از درمان‌های جایگزین تمایل پیدا می‌کند.
و گروه آخر کسانی هستند که دچار ناباروری در سن بالا می‌شوند و هرگاه زوجه بیش از ۴۰سال تمام سن داشته باشد، بعضا با این مشکل مواجه می‌شود. فرآیند اهدای تخمک نیز، شامل تهیه و جمع‌آوری تخمک از زن اهداکننده، باروری آن در آزمایشگاه با اسپرم شوهر و انتقال جنین‌های حاصل به رحم گیرنده (زوج نابارور) است.
اهدای جنین چگونه صورت می‌گیرد؟
بسیاری از زوجین محروم از داشتن فرزند با مشکلاتی از قبیل نداشتن تخمک سالم، نداشتن اسپرم یا عدم امکان باروری جنین، امکان مشارکت در تشکیل جنین بیولوژیکی خود را نداشته و در این ارتباط ناچار به استفاده از گامت اهدایی و در غیر این صورت جنین اهدایی هستند.
در این ارتباط رشد جنین در رحم زن گیرنده نابارور شکل گرفته و تعلق‌خاطر بیشتری را به فرزند حاصله احساس می‌کند. روشی که امروزه در مراکز درمان ناباروری برای تشکیل جنین صورت می‌پذیرد، لقاح اسپرم شسته‌شده همسر در محیط آزمایشگاهی و تلقیح آن با روش تزریق میکروسکوپی به درون تخمک‌های حاصل از پانکچر واژینال تخمدان است.
این کار پس از تحریک تخمک‌گذاری با استفاده از داروهای هورمونی و درمان‌های کمک‌باروری انجام می‌شود. معمولا تحریک تخمک‌گذاری به استحصال تخمک‌های متعدد و به‌تبع آن، تشکیل جنین‌های بیش از حد نیاز زوجین منجر می‌شود. به این ترتیب، امکان استفاده از جنین‌های مازاد بر نیاز زوجین برای آن دسته از زوج‌هایی فراهم می‌شود که درمان ناباروری آنها با هیچ روش دیگری امکان‌پذیر نیست.
در مواردی نیز زوجین اهداکننده جنین منحصرا به قصد اهدا به مراکز مجاز مراجعه می‌کنند. با درنظرگرفتن این موضوع که در تشکیل جنین حاصله، افراد دیگری به‌عنوان اهداکننده جنین دخیل هستند، لزوم مشاوره حقوقی، اخذ رضایت آگاهانه و بررسی و ارزیابی دقیق سلامت اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان و نیز احراز ضرورت ارایه درمان به دریافت‌کنندگان پیش از اقدام به درمان اهمیت می‌یابد.
شرایط عمومی برای اهداکننده جنین و تخمک
پذیرش اهداکننده، اعم از اهداکنندگان جنین یا تخمک، در مراکز مجاز با توجه به قوانین و راهنماهای اخلاقی صورت می‌پذیرد. در این مشاوره که ترجیحا توسط متخصص پزشکی اجتماعی و در یک یا چند جلسه انجام می‌شود، ضمن آشنایی اولیه با اهداکنندگان، مسایلی از قبیل رضایت کامل اهداکننده و همسر او (در صورت تاهل)، انگیزه آنان، ثبات در تصمیم‌گیری، سوابق کیفری، سطح تحصیلی و چگونگی روابط زوجین با یکدیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
با توجه به شخصی‌بودن مسایل شرعی و فقهی و به دلیل وجود تفاوت نظرات مراجع عظام تقلید در روش‌های اهدا، بر آگاهی زوجین از فتاوی مرجع تقلیدشان، تاکید شده و عدم مسوولیت مراکز درمان ناباروری در این خصوص توضیح داده می‌شود.
پس از مشاوره و ارزیابی اولیه و اخذ رضایت آگاهانه، سلامت باروری و توانایی اهدا در اهداکنندگان جنین و تخمک از دیدگاه متخصصان زنان و زایمان، جنین‌شناسی، آندرولوژی و اورولوژی مورد بررسی قرار می‌گیرد. ارزیابی سلامت متعارف اهداکننده، شامل مشاوره و ارزیابی عمومی بالینی و پاراکلینیک، مشاوره و ارزیابی بیماری‌های داخلی، عفونی، ژنتیک و مشاوره و ارزیابی سلامت روانی- اجتماعی نیز می‌شود.
همچنین بر اساس «قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور» و آیین‌نامه اجرایی آن، هرگاه ناباروری زوجین قانونی و شرعی (هریک به تنهایی یا هردو) پس از اقدامات پزشکی اثبات شود، مراکز تخصصی درمان ناباروری ذی‌صلاح مجاز خواهند بود که با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در قانون نسبت به انتقال جنین‌های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج‌های قانونی و شرعی و پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زن زوج نابارور اقدام کنند.
همچنین بر اساس فتاوی مراجع عظام، در مواردی که فقط عامل زنانه علت ناباروری باشد، درصورت تمایل زوجین نابارور، تخمک اهدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ناباروری زوجین پس از بررسی و تشخیص گروه تخصصی اثبات می‌شود و تنها در صورت تشخیص عدم وجود تخمک یا تخمک مناسب و جنین یا جنین مناسب، برای استفاده از درمان‌های جایگزین (اهدا) اقدام می‌شود.
هدف از این اقدامات، اطمینان از عدم امکان درمان فرد از طریق درمان‌های معمول غیر از اهدا و اجتناب از مشکلات حقوقی و قانونی بعدی است.
