پيشگيري
یعنی جلوگيري از وقوع يك اتفاق.
از نظر بهداشتي پيشگيري عبارتست از مداخله‌اي مثبت وانديشمندانه براي مقابله با شرايط مضر. پيشگيري در سه سطح قابل انجام ميباشد:
پيشگيري اوليه: انجام مداخله‌اي قبل از اينكه اختلال يا ناتواني ايجاد شود.
پيشگيري ثانويه: پس از وقوع بيماري انجام اقداماتي به منظور شناسايي ودرمان هر چه سريعتر
پيشگيري ثالثيه يا توانبخشي: هدف كاستن ناتواني ها و عوارض ناشي از بيماريست.
نقش پيشگيري اوليه به عنوان اقدامي موثر در آموزش بهداشت و در زمينة اعتياد بسيار شناخته شده است. در كنار ساير عوامل مؤثر در پيشگيري اوليه از اعتياد نقش والدين و فعاليتهاي متمركز بر نوجوانان (به عنوان قشردرگير در اعتياد) قابل بررسي مي باشد.
فعاليتهاي پيشگيري متمركز بر آگاهسازي و آموزش والدين
كودكان بيش از همه از والدين خود تأثير مي پذيرند. آگاهسازي والدين يكي از مهمترين بخش‌هاي مؤثر در هر برنامة پيشگيري از اعتياد است.
1- آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد مخدر: والدين بايد از مواد مخدر شايع، نحوة مصرف و صفات شخصيتي فرزندشان اطلاع كافي داشته باشند. چگونگي پاسخدهي به سؤالات نوجوان يكي از نكات بسيار مهماست.
2- افزايش مهارت لازم براي ايجاد پيوندهاي خانوادگي قوي از طريق برقراري ارتباط صميمانه با كودكان، بالا بردن اعتماد به نفس در آنها، اجتناب از تحقير و دادن مسئوليت مناسب با توانايي به آنان و ايجاد سيستمهاي ارزشي قوي مي تواند به امر پيشگيری كمك كند .
3- وضع مقررات واضح در خانواده: نوجوان در بحران بلوغ براي سازماندهي به تحولي كه در او درحال وقوع است نياز به مرزها و محدوديت هايي دارد. اعمال اين قوانين به شكل‌دهي بهتر او مي انجامد.
4- آموزش الگوي خوب بودن: والدين بايد از تاثير رفتارها و پيامهايي كه بهطور مستقيم يا غير مستقيم به فرزندانشان مي‌دهند، آگاه باشند. مصرف دارو يا احياناً مواد مخدر و سيگار توسط والدين به بهانة آرامش، جشن و ساير دلايل بر نگرش و رفتار نوجوان تاثير بسزايي خواهد داشت. نوجوان مقاومت در مقابل خواسته‌هاي ناشايست ديگران را از والدينش ياد ميگيرد.
5- تشويق فعاليتهاي سالم و خلاق: كودكان و نوجوانان از تفريح در كنار و همراه با والدين خود لذت بيشتري ميبرند و اين همراهي موجب استحكام ارتباط مطلوب والدين و فرزندان ميشود.
فعاليتهاي پيشگيري متمركز بر آگاهسازي و آموزش نوجوانان
1ـ آموزش مقاومت در برابر گروه همسن: بيش از 60% موارد اعتياد با تعارف دوستان شروع ميشود. گروه همسن در دوران نوجواني نقش عمده‌اي را در بسياري از رفتارهاي وي ايفا ميكند. چرا كه اين گروه جاي پدر يا مادر را مي گيرد و قواعد و رسومي را به نوجوان ديكته مي كند و ديگر اينكه در مقابل پدر و مادر از نوجوان حمايت ميكند. تأثير اين گروه به حدي است كه گاهي رفتار، نحوة تكلم و حتي شيوة لباس پوشيدن افراد را نيز تحت تاثير قرار مي دهد. فشار گروه همسن در شروع اعتياد بسيار شناخته شدهاست.
2-ازجمله روشهاي پيشگيري از اعتياد در نوجوانان دادن اطلاعات در مورد مضرات مواد مخدر است. البته نبايد هدف انتقال دانش جديد و وسوسه كننده باشد بلكه بيشتر بايد موجب بروز تغييرات رفتارهايي كه سلامت رواني نوجوان را تأمين مي نمايد، گردد.
3-ايجاد نگرشي منفي نسبت به مصرف مواد با دادن اولويت به ارزشهاي اجتماعي، ارزش دادن به سلامت فردي، ارتقاء حس مسئوليت فردي و ذكر نكاتي چون "هر مصرفي ممكن است موجب اعتياد شود"، "هيچ نوع مصرف مواد مخدر عادي نيست"، توجه به ظاهر نوجوان و امكان عدم پذيرش از سوي ديگران و قابل اعتماد نبودن فرد معتاد، امكان پذير است.
4-آموزش مهارتهاي اجتماعي و انطباق با استرس: به واسطة پاداش يا جزايي كه به دنبال هر كاري كسب ميشود، تكرار يك رفتار تقويت يا تضعيف ميشود. بر اين اساس چنانچه نوجوان بتواند در حين استرس از مهارتهاي انطباقي مثبت براي حل مشكلات استفاده كند كمتر احتمال دارد كه مصرف مواد را به عنوان يك راه انطباقي انتخاب نمايد.
5-آموزش از طريق همسالان: الگوسازي يا مدل‌برداري يكي از راههاي تغيير يا آموزش رفتار است. در گروه سني نوجوان چنانچه از افراد همسن و به نحوي با ويژگي‌هاي جذب كننده استفاده شود امكان پذيرش را بالاتر ميبرد. اين ويژگي‌هاي جذاب در جوامع مختلف متفاوت است و براي انتخاب الگو به منظور اطلاع‌رساني در هر جامعه‌اي بايد بررسي و تفحص صورت گيرد. آموزش همسالان و انتقال اطلاعات واقعي در مورد مواد مخدر الگوي مناسبي براي تغيير رفتار و آموزش مهارتهاي اجتماعي است.
