ميل به تجربه اثرات قبلي مصرف مواد وسوسه ناميده مي شود و بطور كلي وسوسه ميل بسيار قوي براي مصرف مجدد مواد است كه فشار زيادي بر فكر فرد مي گذارد . مشخصات وسوسه به شرح زير است :
1- باعث تاثير بر خلق و تغيير رفتار بيمار مي شود .
2- در حالت وسوسه تمركز فرد و عملكردش ضعيف مي شود .
3-وسوسه ها گذرا هستند شدت و زمان آن به فرد و موقعيت او وابسته است .
4- به مرور زمان از تعداد و شدت وسوسه ها كاسته مي شود .
وسوسه مصرف مجدد در ابتداي مرحله پرهيز به سراغ بيمار مي آيد و خيلي قوي و شديد است . وسوسه از طريق افراد ، مكان ها ، اشياء ، احساسات و موقعيت هايي كه در گذشته در ارتباط با اعتياد بيمار بوده اند و به طور كل هر چيزي كه يادآور اعتياد باشد برانگيخته مي شود .
اغلب بيماران در اوايل ترك فكر مي كنند كه داشتن وسوسه به معني عدم بهبود در آنها است و براين باور هستند كه آنها غير قابل درمان مي باشند و معتقدند همين كه وسوسه به سراغشان مي آيد آن قدر ادامه مي يابد و شديد مي شود تا آنها را تسليم مصرف نمايد و قابل ذكر است كه اين باور نادرست باعث ايجاد افسردگي ، دلسردي و نااميدي از درمان مي شود و موجبات بازگشت به مصرف را فراهم مي آورد .
به دليل اينكه انتظار بوجود آمدن وسوسه در تمام بيماران امري است طبيعي آمادگي براي مديريت و مهار آن الزامي است .
يك راه خوب ، برقراري ارتباط گرم و دو جانبه در روزهاي ابتدايي ترخيص و ترك مي باشد در همان روزهاي اوليه كه بيمار به راحتي از تجربيات مصرف ، ترس ها ، اضطراب ها و مشكلاتش صحبت مي كند مي توانيم با دقت گوش كرده و موارد خطر آفرين براي روزهاي آينده را يادداشت نمائيم .
نكات مهمي وجود دارد درباره ماهيت وسوسه كه شامل :
- وسوسه در طول مدت بهبودي روي مي دهد و پيامد طبيعي اعتياد است و به طور معمول بارها براي مدت طولاني پس از مصرف اتفاق مي افتد .
- وسوسه نشانه وجود بيماري اعتياد است و البته مسئول بيماري نيست ولي مي توان به بيمار كمك كرد تا مسئول پاسخگوئي به اين ميل باشد و مهارت هاي او را بالا برد .
- وسوسه موقتي است هر بار كه بوجود مي آيد اگر بتوان بر آن مسلط شد و آن را شناخت ناپديد مي شود .
- وسوسه از زمان شروع در طول مدت يك ساعت به شديدترين وضعيت مي رسد و بعد كاهش مي يابد .
- اراده در برابر وسوسه بي اثر است بهترين راه مقابله و مديريت در برابر آن اين است كه بدون تأمل و درنگ بيمار را از شرايط بروز وسوسه خارج كنيم وفرصت ارتباط با شبكه حمايتي و دوستان بهبودي را برايش فراهم سازيم .
- داشتن غرور كاذب و اعتماد به نفس واهي باعث غفلت و ساده قلمداد كردن وسوسه مي شود كه اثرات ان لغزش و بازگشت مي باشد .
- هرگاه كه وسوسه باعث لغزش و استفاده از مواد شد ، احتمال وقوع و شدت وسوسه ها افزايش
مي يابد و نبايد با اجبار به مصرف اشتباه گرفته شود .
فعاليت اعتيادي با بسياري از افراد ، مكانها ، اشياء و حتي احساسهاي مختلف پيوند خورده و همراه شده است و در واقع اينها به نوعي تحريك كننده و يادآور بيمار به مصرف و فعاليت اعتيادي مي باشند و از آنجايي كه ميل به مصرف را برمي انگيزانند « برانگيزاننده » نام دارند كه در فرايند مقابله با وسوسه و بهبودي حائز اهميت هستند گذر زمان به تنهايي موجب ناپديد شدن و كمرنگ شدن وسوسه نمي گردد بلكه بايد با يادآورها و تحريك كننده ها وسوسه را تقويت نكنيم و در اين مسير بهترين روش شناسايي برانگيزاننده ها و يادآورها و دور نگه داشتن بيمار از آنها مي باشد در اين صورت وسوسه ضعيف و بي اثر مي شود .
در روزها و هفته هاي آغازين ترك بهتر است از وجود شكل و نوع دقيق برانگيزاننده ها آگاه شويم و آنها را در حد امكان از زندگي بيمار دور كنيم و روش هاي مقابله با وسوسه را بدانيم و همدلي با بيمار را فراموش نكنيم ، وقتي دوستان و از همه مهمتر خانواده حمايت كننده و همدل باشند بيمار وقتي دچار وسوسه شد با آنها گفتگو می نمايد و از احساس خود هر چند بد گفتگو می كند و به اين ترتيب احساسات خود را به نوعي تخليه می نمايد و از راهكارهاي موثر براي كاهش اضطراب و ترس ناشي از وسوسه استفاده می کند .
وقتي بيمار از وسوسه خود صحبت نمايد ممكن است خانواده دچار نگراني و ترس از مصرف مجدد شوند در اين وضعيت داشتن آرامش ، كنترل و طبيعي شمردن وجود وسوسه و آگاهي از آن به بيمار كمك مي كند تا به آن غلبه نمايد .
هدف ما محو كردن وسوسه نيست زيرا اين امكان پذير نيست بلكه تنها با مديريت و كنترل آن ، سعي داريم به بيماران كمك نمائيم . با شنيدن سخنان بيمار و توجه به علائم زمينه ساز وسوسه و توانايي فرد در برابر آن ميزان آگاهي خود را بالا ببريم و به بيمار در شناختن برانگيزاننده ها كمك كنيم و با يادآوري پيامدهاي پاكي و بهبودي توان و انگيزه او را براي مقابله افزايش دهيم .
يادآورها و برانگيزاننده هاي وسوسه كدامند :
- مكان ها يا موقعيت هايي كه در آن مواد وجود دارد مانند خيابان خاص ، مهماني يا منزل دوستان ( رفيق بازي ) .
- ديدن افراد يا چيزهايي كه با مواد مصرفي ارتباط و پيوند دارد مانند سنجاق قفلي ، فندك ، زرورق و .... يا فروشنده يا دوست مصرف كننده قبلي ( يار بازي ) .
- جاها و مكان هايي كه بيمار در حالت نشئگي در آنجا بسر مي برده مثلا در اتاقش ( زمين بازي )
- خلق و خوي منفي : احساس طرد شدگي ، تنهايي ، خشم ، گناه ، ترس و ......
- خلق و خوي مثبت : غرور كاذب ، شادي زياد ، اعتماد بنفس دروغين .
- وضعيت جسمي آسيب پذير : در مراحل آغازين ترك ، سستي ، ضعف ، بيماري ، خستگي ، گرسنگي ، درد ، شخص را تضعيف مي كند و در مقابل وسوسه آسيب پذير مي شود و ميل به مصرف و از بين بردن اين حالات افزايش مي يابد .
- خاطرات : براي مثال اهنگ يا شعر به خصوصي كه در زمان نشئگي گوش مي داده . در حال حاضر به عنوان يادآور عمل مي كند و با ايجاد وسوسه در بيمار موجب آسيب پذيري ميگردد .
- اوقات و زمانهاي خاص كه تداعي مصرف مي نمايد مانند آخر هفته ها ، بعد از كار روزانه ، تعطيلات كه بهتر است با برنامه ريزي براي آن موجبات وسوسه را بوجود نياوريم .
- صداها و بوها .
- مشاهده مصرف ديگران يا حتي تصوير مصرف فرد ديگر .
- دستيابي به مقدار زيادي پول هم براي بيمار ايجاد وسوسه مي نمايد .
بعضي از وسوسه ها غير قابل پيش بيني و ناگهاني هستند يعني يك يادآور خاص باعث بروز آن نمي شود بلكه زنجيره اي از شرايط آن را بوجود مي آورد اين وسوسه ها از بدترين و سخت ترين ها هستند براي مقابله با آنها بايد نكاتي را مورد توجه قرار داد :
1- شماره تلفن افراد قابل اعتماد و دوستان بهبودي را در دسترس خودقرار دهيد .
2- شرکت در جلسات جزءبرنامه شما باشد .
3- مهارت نه گفتن به صورت قاطعانه را یادبگیرید .
4- ايجاد جسارت و خود باوري رادر خودتقویت كنيد و احساساتان را بشناسند و از آن به عنوان علامت هشدار دهنده استفاده كنید .
5- از رفتن به موقعيت هاي پر خطر اجتناب كنيد .
6- شرايط پر خطر را در حد امكان از خوددور كنيد .
